در این مقاله به شرحی از زندگینامه و معرفی آثار عبدالحسین زرین کوب می‌پردازیم و همچنین اگر مایل هستید آثار عبدالحسین زرین کوب را بخرید می‌توانید آن‌ها را از سایت خرید کتاب آنلاین سی‌بوک تهیه نمایید.
عبدالحسین زرین‌کوب در ۲۷ اسفند سال ۱۳۰۱ و در بروجرد به دنیا آمد. وی ادیب و پژوهشگر نامدار ایرانی است. تحصیلات مقدماتی را در زادگاه و متوسطه را در تهران به انجام رساند. سپس به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و به تدریس در مدارس خرم‌آباد و بروجرد پرداخت.
تحصیلات عبدالحسین زرین کوب
برای ادامۀ تحصیل وارد دانشسرای عالی شد و ضمن تدریس در دبیرستان، در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی لیسانس گرفت و پس از آن، تحصیلات خود را تا دریافت درجۀ دکتری در زبان و ادبیات فارسی با ارائۀ رسالۀ «نقد شعر، تاریخ و اصول آن» در ۱۳۳۴ پی گرفت. و در این ضمن میان سال‌های ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۴ سردبیری روزنامۀ مهرگان را برعهده داشت. پس از اخذ دکتری به تدریس در دانشکدۀ معقول و منقول (الهیات) اشتغال یافت. به مساعدت تقی‌زاده به استخدام کتابخانۀ سنا درآمد و هر روز را بجز ساعات تدریس در این محل مشغول تحقیق و تألیف بود.
زندگی حرفه‌ای عبدالحسین زرین کوب
در اوایل دهۀ ۱۳۴۷ ضمن اشتغال به تدریس به همکاری با مؤسسۀ فرانکلین در تألیف دایره‌المعارف فارسی به سرپرستی غلامحسین مصاحب و بنیاد سازمانی برای تألیف لغت فارسی با مشارکت مجتبی مینوی پرداخت. به منظور مطالعات بیشتر و شرکت در کنگره‌های علمی به کشورهای هند و پاکستان و شوروی و ترکیه و بیشتر ممالک عربی و برای آشنایی با شیوه‌های فرهنگ‌نویسی به فرانسه و انگلستان و آلمان و آمریکا سفر کرد.
دو سال در دانشگاه‌های کالیفرنیا و پرینستون تدریس کرد و چندی نیز در لندن و ژنو و رم به تحقیق پرداخت. در دهۀ ۱۳۵۰ از دانشکدۀ الهیات به دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران منتقل شد و با گروه تاریخ نیز همکاری داشت. اندکی پس از انقلاب اسلامی از دانشگاه برکنار گردید. از ۱۳۷۵ به عضویت شورای عالی علمی دایره‌المعارف بزرگ اسلامی درآمد. در تدوین دایره‌المعارف اسلامی (در هلند) و ایرانیکا (در آمریکا) و تاریخ ایران کمبریج مشارکت داشت.
علاوه بر احاطۀ کامل بر ادبیات فارسی و عربی با زبان و ادبیات انگلیسی و فرانسوی نیز به خوبی آشنا بود. از سر تفنّن شعر نیز می‌سرود. او از نوادر پژوهشگران ایرانی است که وسعت و عمق اطلاعاتشان حیرت‌انگیز است. پژوهش‌های نوجویانه و بسیار ارزندۀ او در زمینۀ ادبیات و تاریخ ایران در اغلب موارد اصیل‌ترین اطلاعات و تحلیل‌ها را به دست می‌دهد.
علم اندوزی و یادگیری برای پدرش، عبدالکریم زرین‌کوب اهمیت زیادی داشت و بنابراین دکتر زرین‌کوب نیز شیفتۀ علم شده و به رشته‌های فلسفه، ادبیات و شعر علاقه‌مند شد. عبدالحسین زرین‌کوب را در واقع ادیب، مورخ، اسلام‌شناس و ایران‌شناس نیز می‌دانند که مفاهیم والا و برتر آثار بزرگان ادبیات مثل حافظ، مولانا، نظامی گنجوی و خاقانی و بسیاری دیگر را در آثار متعدد خودش و در حوزۀ نقد ادبی تفسیر کرده است. دکتر زرین‌کوب یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین مورخان ادب و فرهنگ ایرانی و اسلامی است.
او بسیار تلاش کرد تا هویت ملی را احیا کند. از نظر دکتر زرین‌کوب، هویت ملی ایران بسیار مهم است و انسانیت، نوع‌دوستی، عدالت و مهربانی را بخش مهمی از فرهنگ ایرانی می‌دانست. پژوهش‌ها و نوشته‌ها و آثار عبدالحسین زرین کوب حاکی از همین مسئله است. او برای تحقیقات و پژوهش‌هایش تلاش بسیار زیادی کرد و ترجمه‌های بیشماری از خود به جای گذاشت.
آثار عبدالحسین زرین کوب
از مهم‌ترین و شاخص‌ترین ویژگی‌های آثار عبدالحسین زرین کوب می‌توان به سادگی و شیوایی آن‌ها اشاره کرد. همچنین دکتر زرین‌کوب در تفسیر و شرح تاریخ تنها از ویژگی‌های مثبت و منفی آن صحبت کرده است و همیشه سعی کرده است تا تاریخ را بی‌طرفانه نقل کند. دکتر زرین‌کوب مولاناشناسی معروف بود. کتاب پله پله تا ملاقات خدا یکی از بهترین آثار عبدالحسین زرین کوب در زمینۀ مولانا است. عبدالحسین زرین‌کوب در چهار کتاب بامداد اسلام، کارنامۀ اسلام، دو قرن سکوت و تاریخ ایران بعد از اسلام در واقع تاریخ اسلام را بررسی کرده است.
زندگی خصوصی عبدالحسین زرین کوب
دکتر زرین‌کوب در سال ۱۳۳۲ با دکتر قمر آریان ازدواج کرد که هم دانشگاهی‌اش نیز بود. دکتر آریان یکی از نخبگان رشتۀ ادبیات به شمار می‌آید. دکتر زرین‌کوب و همسرش سال‌های زیادی در کشورهای مختلف عربی و اروپایی زندگی کردند. سرانجام عبدالحسین زرین‌کوب در ۲۴ شهریور ۱۳۷۸ در سن ۷۷ سالگی بر اثر بیماری قلبی درگذشت.
معروف‌ترین و پرفروش‌ترین آثار عبدالحسین زرین کوب
دو قرن سکوت یکی از آثار عبدالحسین زرین کوب است. عبدالحسین زرین‌کوب محقق برجستۀ فرهنگ، تاریخ و ادبیات ایران است. این اثر روایتی تاریخی از وقایع و اوضاع و احوال دو قرن اول تاریخ ایران پس از تسخیر اعراب در قرن هفتم میلادی است و تا ظهور سلسلۀ طاهریان که سلسله‌ای مسلمان و اصیل ایرانی بودند ادامه دارد. زرین‌کوب در این کتاب مفصل در مورد جریان و نفوذ گستردۀ اعراب بر ادبیات، زبان، فرهنگ و جامعۀ ایران طی دو قرن پس از فتح ایران بحث کرده است.
زرین‌کوب به این موضوع می‌پردازد که چگونه فتح اعراب/اسلام باعث شد ایرانیان بومی تقریباً از نظر اجتماعی، فرهنگی و سیاسی «دو قرن سکوت» کنند. زرین‌کوب در مقدمۀ چاپ دوم کتابش در سال ۵۷ چنین نوشته است: «قلم را برداشتم و آنچه را که در چاپ اول مشکوک، تاریک و نادرست بود خط زدم. بسیاری از این موارد در واقع مواقعی بود که در گذشته چه به دلیل ناپختگی و چه از روی تعصب نتوانستم به ایرادات، نادرستی‌ها و شکست‌های ایران اعتراف کنم. اکنون آیا در بازنگری وظیفه‌ام را درست انجام دادم؟ نمی‌دانم و هنوز بر این عقیده‌ام که یک نویسندۀ تاریخ لحظه‌ای که موضوعی را انتخاب کند دیگر نمی‌تواند بی‌طرف باشد.»
پُل اسپراچمن، کتاب دو قرن سکوت را در سال ۲۰۱۷ به انگلیسی ترجمه کرد.
پله پله تا ملاقات خدا یکی دیگر از آثار عبدالحسین زرین کوب، پژوهشگر ادبیات و فرهنگ و تاریخ ایرانی و بسیار معروف است. این کتاب دربارۀ زندگی، اندیشه و سیر معنوی شاعر صوفی ایرانی قرن سیزدهم، مولانا جلال‌الدین محمد بلخی رومی (۱۲۷۳-۱۲۰۷) و در واقع روایتی از داستان زندگی مولانا از تولد تا پایان عمرش است.
نویسنده بر خلاف سایر نوشته‌هایش از ذکر منابع مختلف در کتاب خودداری کرده و تمام مطالب را به صورت ساده و روان نوشته است. داستان پله پله تا ملاقات خدا از دوران کودکی «مولوی» شروع می‌شود و به تدریج تمام زندگی، سیر عرفانی و عروج معنوی مولوی را مرور می‌کند. کتاب بیشتر به صورت داستانی نوشته شده اما داستانی مستند است که موضوع آن در دسته‌بندی‌های متعارف داستانی قرار نمی‌گیرد. این کتاب دوران کودکی مولوی و سفرهایش با پدرش از خراسان و بغداد به آناتولی و نهایتا قونیه را که تا آخر عمر در همان‌جا ماند در بر گرفته است.
در جای جای کتاب از عشق مولوی به خدا و تلاشش برای رسیدن به معبود و معشوق صحبت شده است و تنها نویسنده در بخش‌هایی از کتاب به فعالیت‌های روزمرۀ مولوی پرداخته است که بیشتر جنبه‌های عرفانی زندگی مولوی را در برمی‌گیرد. متن کتاب در واقع مکاشفات دوران کودکی مولوی، زهد و ریاضتش، دوران تحصیل و مراتب سلوک معنوی‌اش را به تصویر می‌کشد و بر اساس کتاب مثنوی است.
کتاب آشنایی با تاریخ ایران در واقع مجموعه‌ای از کنفرانس‌های شنیدنی و جالب و یکی از آثار عبدالحسین زرین کوب است که بین سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۵ نوشته شده است. دکتر زرین‌کوب در این کنفرانس‌ها به بررسی تاریخ ایران در قبل و بعد از اسلام می‌پردازد. او در این کتاب گذشتۀ کامل ایران را نیز شرح داده است و همین باعث شده بسیاری از علاقه‌مندان به تاریخ این کتاب را ستایش کنند و معتقدند که این کتاب یکی از جامع‌ترین و کامل‌ترین کتاب‌ها دربارۀ تاریخ ایران است. زرین‌کوب در این کتاب سعی کرده است که ویژگی‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و هنری ایران را نیز در نظر بگیرد و به آن‌ها بپردازد.
نام آثار مختلف عرفانی قلندرنامه است. قلندرنامۀ خطیب فارسی یکی از آثار عبدالحسین زرین کوب و مربوط به قرن هشتم هجری است و تقریباً ۱۷۷۰ بیت دارد. این قلندرنامه دربارۀ زندگانی سیدجمال‌الدین ساوجی، پیر معروف به قلندر است. این قلندرنامه از زبان شخصی به نام خطیب فارسی روایت می‌شود. غیر از آنچه خودش در این مثنوی دربارۀ خودش نوشته، هیچ اطلاعات دیگری از او موجود نیست. ظاهراً این خطیب فارسی اهل شیراز است و در جوانی در همان شهر شیراز تحصیل کرده و بعد از به دست آوردن مالی اندک، به تصوف روی آورده است.
سپس بعد از سال‌ها برای این‌که پاسخ سوالات خویش را بجوید و همچنین به زیارت رود از شهر شیراز خارج می‌شود و در شهرهای مختلف اسلامی به گردش می‌پردازد. وقتی به شهر شام می‌رسد آن‌جا با عده‌ای از قلندران آشنا می‌شود. در میان این قلندران، با شیخی به نام محمد گرم می‌گیرد که به سوالاتش پاسخ می‌دهد و در ضمن متنی دربارۀ سید جمال‌الدین ساوجی پیر قلندران به دست او می‌دهد و از این خطیب فارسی می‌خواهد آن را به نظم دربیاورد و خطیب فارسی از همان‌جا این قلندرنامه را شروع می‌کند.
این کتاب یکی از آثار دکتر عبدالحسین زرین کوب و بسیار ارزشمند است. در این کتاب دکتر زرین‌کوب فنون شعر و سبک را بررسی کرده و همچنین شعر فارسی را نقد کرده است. این کتاب اولین بار اواخر سال ۱۳۴۶ به چاپ رسید. در این کتاب دکتر زرین‌کوب در حوزۀ شعر فارسی و مطالعات تطبیقی اشعار قدیم و معاصر عرب و جهان غرب به پژوهش پرداخته است.
دکتر زرین‌کوب در این کتاب به تمام مباحثش راجع به شعر در سایر آثارش نگاهی مدرن‌تر انداخته و به زبانی صریح و ساده نظراتش را بیان کرده است. تحقیقات صورت گرفته و نظرات شخصی نویسنده در این کتاب اهمیت بسزایی دارد و برای همین این کتاب در دهۀ چهل شمسی بارها تجدید چاپ شده است و بسیاری از پژوهندگان به عنوان مرجعی معتبر در زمینۀ دانش نقد و تفکر انتقادی نسبت به شعر از این کتاب استفاده می‌کنند.
در این کتاب در واقع دکتر زرین‌کوب بحث‌های ادبی و تدریس‌هایش را که به صورت پراکنده از آن‌ها سخن می‌گفته در یک کتاب جمع‌آوری کرده است و کتاب از بیست فصل تشکیل شده و مضامینی مثل نقد و شناخت شعر و ادب، قالب‌ها و اهداف شعر، وزن و قافیه و عروض، سبک شهری، فلسفه و نقد دارد.
بحر در کوزه که یکی از آثار عبدالحسین زرین کوب است به تمثیل‌ها و داستان‌های مثنوی معنوی پرداخته است. زرین‌کوب که کاملاً با مثنوی آشنا است و بر آن اشراف دارد، در این کتاب داستان‌های مثنوی را نقد و تفسیر کرده است.
این کتاب پانزده فصل دارد که شامل مثنوی و مولانا در قصه‌ها، داستان‌های انبیا، سیمای خاتم رسولان و غیره می‌شود. نام کتاب در واقع از بخش بیستم مثنوی گرفته شده است. این بیت مثنوی یک ضرب‌المثل عامه در میان مردم است: «گر بریزی بحر را در کوزه‌ای/چند گنجد قسمت یک روزه‌ای.»
از کوچۀ رندان یکی دیگر از آثار عبدالحسین زرین کوب است که نویسنده از زاویه‌ها و دیدگاه‌های مختلف به بررسی و گاهی نقد شعر، شخصیت و افکار حافظ پرداخته است. کتاب از کوچۀ رندان بسیار خواندنی است. دکتر زرین‌کوب با قلم جادویی و شگفت‌انگیزش به شرح روزگار حافظ پرداخته، جوانی که موقع گذر از کوچه باغ‌های شیراز راهش به کوچۀ رندان می‌رسد و تبدیل به حافظ امروزی می‌شود که شعر و غزل فارسی را در تاریخ جهان ماندگار می‌سازد.
دکتر زرین‌کوب بسیار سعی کرده است تا بی‌طرفی را در ارزیابی‌اش از حافظ حفظ نماید و البته همه می‌دانیم صحبت دربارۀ حافظ برای هیچ نویسنده‌ای کار چندان ساده‌ای نیست. در این کتاب دکتر زرین‌کوب نهایت تلاشش را کرده تا شما بتوانید شناخت بهتری از این شاعر والا مقام پیدا کنید. کتاب کوچۀ رندان اولین بار در سال ۱۳۹۴ منتشر شد و از آن موقع تا سال ۱۳۸۶ یازده مرتبه تجدید چاپ شده است.
کتاب روزگاران در واقع مروری بر تاریخ ایران از ورود اقوام آریایی به فلات ایران تا سقوط سلطنت پهلوی است. این کتاب که یکی دیگر از آثار عبدالحسین زرین کوب است در واقع تاریخ ایران محسوب می‌شود و دکتر زرین‌کوب آن را بین سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۵ منتشر کرد و تا سال ۱۳۹۰ این کتاب به چاپ دوازدهم رسید. دکتر زرین‌کوب نهایت تلاشش را کرده تا در این کتاب زیاد به جزئیات نپردازد و بیشتر دربارۀ رابطۀ علت و معلول حوادث سخن گفته است. این کتاب قبلاً در سه جلد منتشر شده بود و امروزه هر سه جلد در یک جلد چاپ شده‌اند.
پژوهش‌های ادبی و فرهنگی و آثار عبدالحسین زرین کوب
- فلسفۀ شعر یا تاریخ تحوّل شعر و شاعری در ایران (۱۳۲۳)
- نقد ادبی (۱۳۳۸؛ دو جلد؛ جستجو در اصول و روش‌ها و مباحث نقّادی با بررسی در تاریخ نقد و نقّادان)
- ارزش میراث صوفیّه (۱۳۴۲)
- با کاروان حلّه (۱۳۴۳؛ مجموعۀ نقد ادبی در معرفی چند تن از شعرای نامدار متقدّم و متأخر)
- شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب (۱۳۴۶؛ در شناخت و نقد شعر)
- از کوچۀ رندان (۱۳۴۹؛ دربارۀ زندگی و اندیشۀ حافظ)
- فرار از مدرسه (۱۳۵۳؛ دربارۀ زندگی و آثار محمد غزالی)
- جستجو در تصوّف ایران (۱۳۵۷)
- دنبالۀ جستجو در تصوّف ایران (۱۳۶۲)
- سیری در شعر فارسی (۱۳۶۳)
- سرّ نی (۱۳۶۴؛ دو جلد؛ نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی)
- بحر در کوزه (۱۳۶۶؛ نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی)
- در قلمرو وجدان (۱۳۶۹)
- پلّه پلّه تا ملاقات خدا (۱۳۷۰؛ دربارۀ زندگی و اندیشه و سلوک مولانا جلاالدین رومی)
- پیر گنجه در جستجوی ناکجا آباد (۱۳۷۲؛ دربارۀ زندگی و آثار و اندیشۀ نظامی)
- آشنایی با نقد ادبی (۱۳۷۲)
- شعلۀ طور (۱۳۷۷؛ دربارۀ زندگی و اندیشۀ حلّاج)
- صدای بال سیمرغ (۱۳۷۸؛ دربارۀ زندگی و اندیشۀ عطار)
- حدیث خوش سعدی (۱۳۷۹؛ دربارۀ زندگی و اندیشۀ سعدی؛ تنظیم کمال اجتماعی جندقی)
- نامورنامه (۱۳۸۱؛ دربارۀ فردوسی و شاهنامه)
- نردبان شکسته (۱۳۸۲؛ شرح توصیفی و تحلیلی دفتر اول و دوم مثنوی)
سخن آخر
در این مقاله به آثار عبدالحسین زرین کوب و زندگینامه‌اش پرداختیم. امیدواریم از خواندن این مقاله نهایت لذت را برده باشید و آن را با دوستان‌تان به اشتراک بگذارید و لطفاً نظرتان را در رابطه با این مقاله در کامنت‌ها برایمان بنویسید.