احسان یار شاطر کیست و چرا وجودش برای تاریخ ادبیات ایران مهم بود؟ در این مقاله به معرفی احسان یار شاطر می‌پردازیم. وی پژوهشگر، تاریخ‌دان و زبان‌شناس ایرانی و متخصص ایران‌شناسی بود. او همچنین بنیانگذار و مدیر مرکز مطالعات ایران و استاد افتخاری هاکوپ گئورکیان مطالعات ایران در دانشگاه کلمبیا بود.
بیوگرافی احسان یار شاطر
پروفسور احسان یار شاطر در فروردین سال ۱۲۹۹ در همدان متولد شد. وی اولین استاد تمام وقت ایرانی در یک دانشگاه آمریکایی پس از جنگ جهانی دوم بود. نام پدرش هاشم و بازرگان بود و چندان به امور دنیایی اهمیتی نمی‌داد و بیشتر مشغول مذهب بود. نام مادرش روحانیه میثاقیه و در آن دوران زبان انگلیسی می‌آموخت و زنی امروزی بود.
پدرش در کودکی به او زبان اسپرانتو آموخت و در یکی از سفرها، یار شاطر به زبان فارسی و اسپرانتو برای خانواده‌اش نامه نوشت. در سال ۱۳۰۵ به‌خاطر تغییر شغل پدرش به کرمانشاه و بعد از آن هم به تهران رفتند. کلاس هفتم بود که مادرش دچار مشکل کلیوی شد و درگذشت، یک‌سال بعد از آن هم پدرش به دلیل سینه‌پهلو از دنیا رفت. بعد از مرگ والدینش احسان یار شاطر و خواهر و دو برادرش، هر کدام به یکی از اقوام‌شان سپرده شدند.
احسان یار شاطر در ۱۵ سالگی خانۀ دایی‌اش را ترک کرد و با پول اندکی که برادر بزرگترش به او داده بود به وزارت معارف رفت و درخواست مساعدت مالی برای ادامۀ تحصیل کرد. در همان سال قانون تأسیس دانش‌سراهای مقدماتی تصویب شده بود و بنابراین او را به دانش‌سرا معرفی کردند. ادامۀ تحصیل داد و دانش‌سرای مقدماتی‌اش را تمام کرد. بعد به خاطر امتیاز بالا در امتحانات توانست بورس تحصیلی بگیرد و به دانشگاه تهران برود.
زندگی حرفه‌ای احسان یار شاطر
احسان یار شاطر با ارائۀ رسالۀ «شعر فارسی در عهد شاهرخ تیموری» در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران درجۀ دکتری گرفت. در سال ۱۳۳۳ «بنگاه ترجمه و نشر کتاب» را بنیاد گذاشت و بانی ترجمه و انتشار بسیاری از شاهکارهای ایران و جهان شد. سال بعد به عنوان استاد مدعو به آمریکا رفت.
در «مدرسۀ مطالعات شرقی و آفریقایی» دانشگاه لندن نزد والتر برونو هنینگ، خاورشناس آلمانی (۱۹۰۸- ۱۹۶۷ میلادی) به تحصیل در رشتۀ فقه اللّغه (زبان‌شناسی و زیبایی‌شناسی زبان) ایرانی پرداخت.
در سال ۱۹۶۹ (۱۳۴۸) با ارائۀ رسالۀ «دستور زبان لهجه‌های تاتی جنوبی» از دانشگاه لندن بار دیگر به دریافت درجۀ دکتری نائل آمد. مدتی مدیر مجلۀ راهنمای کتاب بود. در تدوین مقالات مربوطه به السنه با دایره‌المعارف فارسی همکاری داشت. در آمریکا نیز به فعالیت‌های فرهنگی خود ادامه داد و سرپرستی دایره‌المعارف ایرانیکا با مقالاتی از ۳۰۰ نویسنده از مؤسسات مختلف دانشگاهی را بر عهده داشت. از سال ۲۰۰۷ ویراستاری تاریخ شانزده جلدی ادبیات ایران را نیز بر عهده گرفت. یار شاطر پژوهشگری تیز‌بین و دقیق و صاحب آثار تحقیقی ارزنده و موثّقی است و تاکنون چند جایزۀ ملی و بین‌المللی دریافت کرده است.
زندگی شخصی
احسان یار شاطر در سال ۱۳۳۲ به ایران برگشت و دانشیار زبان اوستا و فارسی باستان شد و تا سال ۱۳۳۷ به همین شغل ادامه داد. استاد پورداوود که از بزرگان حوزۀ اسطوره‌شناسی ایران است او را تشویق کرد تا با زبان‌ها و اسطوره‌های ایرانی آشنا شود و بعد وقتی استاد پورداوود بازنشسته شد، احسان یار شاطر جای او را در دانشگاه گرفت.
او با لطیفه الویه ازدواج کرد و همسرش در سال ۱۳۷۷ از دنیا رفت. وی در نیویورک مرکز ایران‌شناسی را تأسیس کرد و کتابخانۀ سعید نفیسی را خرید و این کتابخانه را همراه با کتابخانۀ خودش به مرکز ایران‌شناسی نیویورک اهدا کرد. احسان یار شاطر در آمریکا تلاش زیادی کرد تا آثار کلاسیک ادبیات ایران را به زبان‌های غربی و همچنین ژاپنی ترجمه کند.
احسان یار شاطر همچنین جلد سوم تاریخ ایران کمبریج را که مشتمل بر تاریخ سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان و جلدی با عنوان ادبیات فارسی است را ویرایش کرد. او جایزۀ یونسکو را در سال ۱۹۵۹ میلادی و مدال جورجیو لوی دلا ویدا را برای دستاورد در مطالعات اسلامی از دانشگاه یو‌سی‌ال‌اِی در سال ۱۹۹۹ میلادی دریافت کرد. مجموعه سخنرانی‌هایی با نام او در دانشگاه لندن و کالیفرنیا، لس‌آنجلس و در مرکز پژوهش علمی پاریس بنیان نهاده شده است. پروفسور احسان یار شاطر در شهریور ۱۳۹۷ و در سن ۹۸ سالگی در کالیفرنیا درگذشت.
پژوهش‌های ادبی
- شعر فارسی در عهد شاهرخ (نیمۀ اول قرن نهم) یا آغاز انحطاط در شعر فارسی (۱۳۳۵)
- داستان‌های شاهنامه (۱۳۳۶؛ برندۀ جایزۀ یونسکو (۱۹۵۹)
- داستان‌های ایران باستان (۱۳۳۶؛ برندۀ جایزۀ سلطنتی کتاب سال)
- برگزیدۀ داستان‌های شاهنامه (۱۳۵۳)
دانشنامۀ ایرانیکا؛ (۱۳۴۷)
تصحیح متون: تنبیهات و اشارات (۱۳۳۲)
و چند اثر دیگر که بیشتر در زمینۀ تاریخ و فرهنگ ایران است.
سخن آخر
در این مقاله به معرفی پروفسور احسان یار شاطر و آثارش پرداختیم. امیدواریم از خواندن این مقاله لذت برده باشید و نظرتان را در کامنت‌ها با ما در میان بگذارید. می‌توانید مقاله را با دوستان‌تان نیز به اشتراک بگذارید.