گنجینه عرفان که شرح غزل‌های حافظ است، حدود هشتاد سال پیش تألیف شد و حدود ده سالی است که دکتر مهدخت معین فرزند دکتر معین سرگرم آماده‌سازی آن برای چاپ است. این کتاب بیش از هفتصد صفحه دارد و به تازگی توسط انتشارات صدای معاصر به چاپ رسیده است.
در این اثر شرح غزل‌های حافظ به همراه توضیحات مفصلی در مورد دستور زبان، صنایع ادبی، معانی و مفاهیم غزل و بسیاری نکات دیگر آورده شده است.
در ادامه توضیحات دکتر مهدخت معین در ارتباط با این کتاب را می‌خوانیم و نیز در انتهای مطلب نمونه‌ای از شرح غزلیات را برای شما تدارک دیده‌ایم که در غالب فایل پی دی اف قابل دانلود است.
مهدخت معین، دختر محمد معین (استاد شهیر زبان و ادبیات فارسی) گفت: با اینکه «گنجینه عرفان» نسخه‌ای قدیمی است و سال‌ها پیش تألیف شده، هنوز مواردی در معانی و مفاهیم ابیات در آن شرح ارائه شده که کم‌نظیر یا بی‌نظیر است. استنباط و ذوق مؤلف در دریافت و کشف مفاهیم و معانی ابیات شگفت‌انگیز است.
مهدخت معین سال‌ها هر آنچه که پدر موفق به چاپش نشد را به چاپ رسانده است. آثاری مانند مزدیسنا و ادب پارسی و حافظ شیرین‌سخن، برهان قاطع و… . و حالا به مناسبت چاپ مجموعۀ «گنجینه عرفان» از خالق فرهنگ معین، مصاحبه‌ای با وی ترتیب داده شده که در ادامه مشاهده می‌کنید.
شرح دکتر محمد معین بر حافظ بعد از سال‌ها و با تاخیر در آستانه منتشر شدن است علت این تأخیر در چاپ این مجموعه چه بود؟
گنجینه عرفان که شرح غزل‌های حافظ است، حدود هشتاد سال پیش تألیف شده است. ده سال است که روی آن کار می‌کنیم و برای چاپ آماده می‌کنیم. کتاب بیش از هفتصد صفحه است. علت تأخیر برای شروع کار چاپ گنجینه این بود که خانواده تشخیص داد که اولویت با چاپ جلد دوم «مزدیسنا و ادب پارسی» است که قبلا چاپ نشده بود. آن کتاب را چاپ کردیم بعد اولویت با چاپ جلد دوم «حافظ شیرین سخن» بود که قبلا چاپ نشده بود، این کتاب را نیز چاپ کردیم. قبل از حافظ شیرین سخن، دو جلد «مجموعه مقالات» استاد معین را چاپ کرده بودیم. بعد از «حافظ شیرین سخن»، چهار مقاله و تعلیقات را که چاپ شده بود با اضافات بعدی مؤلف تجدید چاپ کردیم. در این مدت متن چهار مقاله، برهان قاطع و سلسله دستورهای زبان فارسی را هم چاپ می‌کردیم. بالاخره نوبت به گنجینه عرفان رسید.
نکته دیگر آن که معین بعد از تألیف کتاب در دهه ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۴۲ به‌تدریج روی کتاب کار کرده و ارجاعاتی به منابع و مآخذ دیگر داده بود که بایستی از آن مآخذ به گنجینه نقل می‌شد. تصحیح مکرر نمونه‌های چاپی نیز وقت می‌گرفت.
ویژگی‌های اصلی این شرح را چه می‌بینید؟ چه نکاتی این کتاب را از سایر شروح حافظ متمایز می‌کند؟
گنجینه عرفان بااینکه نسخه‌ای قدیمی است و سال‌ها پیش تألیف شده است و در سال‌های اخیر شرح‌هایی نوشته شده، هنوز مواردی در معانی و مفاهیم ابیات در این شرح ارائه شده که کم‌نظیر یا بی‌نظیر است. استنباط و ذوق مؤلف در دریافت و کشف مفاهیم و معانی ابیات شگفت‌انگیز است.
نکته دیگر نقل‌قول از مآخذ و مراجع قدیمی توسط مؤلف است. این مراجع اکنون کمتر در دسترس است و اطلاع بر مطالب آن‌ها در زمینه حافظ‌شناسی مفید و مؤثر است و مؤلف گنجینه این امکان را برای ما فراهم کرده است. ضمنا استاد معین به نقل قول از مراجع قدیمی اکتفا نکرده و آن‌ها را نقد هم نموده است و دلایلی در رد یا تأیید آن‌ها ارائه داده است. همچنین افادات شفاهی از فضلا و ادبای عصر مانند مانند علّامه دهخدا، علّامه قزوینی، استاد فروزانفر، استاد منوچهر مرتضوی و غیره نقل شده است.
در تدوین این کتاب، چه کسانی با شما همکاری کردند؟ روش کار چگونه بود؟
خانم سهیلا امیرقاسمخانی، از دانشجویان سابق من صد غزل اول از گنجینه را به عنوان پایان‌نامه فوق‌لیسانس کارکرده بود. تمام کتاب را رونویسی نموده و مواردی از جمله نشانی‌های سوره‌ها و آیات قرآن و شماره صفحات بعضی ارجاعات محمد معین را که خودش متذکر نشده بود در حواشی کتاب نقل کرده است. درباره این مسئله در مقدمه کتاب مفصل توضیح داده‌ام.
ضمنا این کتاب توسط انتشارات صدای معاصر چاپ می‌شود و مدیریت انتشارات، آقای محسن محمدی در کار چاپ کتاب نهایت دقت، حوصله و تلاش را در نمونه‌خوانی و تصحیح مطبعی و ارائه چاپ منقحی از کتاب به کار برد. روش کار چنین بود که نقل‌قول‌هایی را که مشکلی در آن‌ها به نظر می‌رسید یا بعضی کلمات که خوانا نبود، به اصل مراجع، تا حد امکان، مراجعه و مطابقه می‌کردم. نسخه رونویس شده را به ناشر دادم و نمونه‌های چاپی، یا تایپی را هفت بار تصحیح و مرور کردم. فکر می‌کنم کمترین غلط‌های چاپی را خواهد داشت.
آیا دستنوشته‌های دیگری از محمد معین در دست هست که تا کنون منتشر نشده باشد؟
کتاب‌های منتشرنشده دیگری هست که فعلا به طور مشخص برنامه‌ای برای چاپ آن‌ها نداریم. اگر خداوند توفیق دهد ان‌شاءالله جلد سوم مجموعه مقالات را برای چاپ آماده خواهیم کرد.
منبع: خبرگزاری ایبنا
آنچه در این اثر ارزشمند پیش روی ماست، شرح غزل‌های حافظ است به این شکل که غزل‌های حافظ آورده شده و بعد توضیحات مفصلی از جمله در مورد دستور زبان، صنایع به کار رفته، نکته باریک و معنی و مفهوم غزل در ادامه اضافه شده است که نمونۀ آن را در ادامه می‌بینید:
علامات اختصاری
تج = تجزیه صرف و نحوی
دس = دستور زبان فارسی
ص = صنایع بدیعی
ل = لغت
م = معنی و مفهوم
نک = نکته باریک
دق = دقیقه
ع = عرفان
لط = لطیفه
مراعات = مراعات نظیر
۱) اَلا یا اَیُّهاالسّاقی، اَدِرکأساً و ناوِلها که عشق آسان نمود اوّل، ولی افتاد مشکل‌ها
۱) تج: الا= حرف استفتاح و تنبیه. یاد حرف ندا. أیُّ=منادای مفرد و معرفه. ها = حرف تنبیه. الساقی = صفت برای اسم مقدر و مرفوع. ادر = امر مخاطب از باب افعال. ناولها= ناول امر مخاطب از باب مفاعله در اصل ناولنیها بود یاء متکلم برای ضرورت وزن افتاده، هاء ضمیر مؤنث راجع به کاس است.
م: مصراع اول = هان ای چَمانی بگردان ساغر باده را و ببخش آن را به من: ساقیا برخیز و در ده جام را (حافظ). عرفا ساقی را خدای تعالی دانسته اند به حکم سقاهم ربهم شراباً طهوراً و نیز بعضی مراد از آن را مرشد کامل گرفته اند.
مصراع دوم = ۱٫ چون که عشق را در روز ازل که خطاب الست بربکم به مسامع جان‌ها رسید، آسان شمردند و قالوا بلى پس چون خواستند از مرحلۀ قول به عمل درآورند، دانستند که مشکل ها در پیش است.
اگر مایلید با کتاب‌های بیشتری در باب غزلیات حافظ و شروح آن آشنا شوید روی لینک های زیر کلیک کنید:
مجلۀ اینترنتی ۳۰بوک
در رابطه با شرح غزلیات حافظ مطالب مرتبط دیگری در مجلۀ ۳۰بوک قرار دارد که در زیر لینک آن‌ها را برای شما قرار داده‌ایم.