پیشگام فلسفۀ فمنیستی در تاریخ فلسفه: مری ولستون کرافت 

مری ولستون کرافت، فیلسوف نام‌آور و یکی از پیشگامان عرصه برابری و فمنیسم است.   

او را در عرصۀ ادبیات با نام دخترش «مری شلی» می‌شناسیم، نویسنده‌ای که با نوشتن رمان «فرانکنشتاین» ادبیات را هم تا ابد مدیون خود کرد و مادرش یعنی خانم مری ولستون کرافت اولین فیلسوف فمنیست جهان بود. 

مرسی ولستون کرافت از سال ۱۷۵۹ تا ۱۷۹۷ زیست، او با نوشتن آثاری همچون«احقاق حقوق زنان» در سال ۱۷۹۲ انقلابی در دنیای مردانه و مسلط نظریه و فلسفه‌پردازی ایجاد کرد. به باور تاریخ‌نگاران کتاب او یکی از نخستین متن‌هایی است که به صراحت از برابری زن و مرد صحبت می‌کند. ولستون کرافت با کتاب غافلگیرکنندۀ «اندیشه‌هایی درباب آموزش دختران» جامعه و زمانه‌اش را به چالش کشید.

 

دربارۀ سیمون وی: باکرۀ سرخ  

سیمون وی (۳ فوریه 1909- 2۴ اوت ۱۹۴۳) را فیلسوف خودآموز می‌دانند، زنی که از کودکی تشنۀ آموختن بود. در دوازده سالگی یونانی باستان می‌دانست و خودش سانسکریت آموخت و در نوجوانی به اندازۀ یک پژوهشگر دانشگاهی از بودیسم و هندوئیسم سررشته داشت. در مدرسه به فلسفه علاقمند شد و اولین اسطورۀ فلسفه برایش افلاطون بود و در نوجوانی فهمید همۀ آنچه ستایش می‌کند در اندیشۀ کارل مارکس نهفته است. او اندیشۀ چپ را دنبال می‌کرد، اما هرگز کورکورانه در پی‌اش نبود و یکی از اصلی‌ترین منتقدان تروتسکی و استالین باقی ماند. 

زندگی شخصی سیمون وی نیز به اندازۀ افکار و مقاله‌هایش جذاب بود، او به پشت میز نشستن یک فیلسوف اعتقاد نداشت، در مزرعه و کارخانه کار می‌کرد. در سی و چهار سالگی هنگامی که بر اثر بیماری سل از دنیا رفت تا چند ماه قبلش در گروه مقاومت آزادی فرانسه در لندن شب و روز مشغول کار بود، او در غذا خوردن امساک می‌کرد، چرا که در آن روزها هموطنانش در فرانسۀ تحت اشغال آلمان چیزی برای خوردن گیرشان نمی‌آمد. از این فیلسوف، عارف مسیحی و فعال حقوق بشر آثار بسیاری به جا مانده است:

 

نامه به یک کشیش، نشر نگاه معاصر 

باکرۀ سرخ یا همان عذرای سرخ عرصۀ فلسفه بود، نویسنده‌ای معنوی‌گرا و پایبند به اخلاق مسیحی و البته گریزان از کلیسا. او نوشته است: «هرگز حتی برای یک لحظه هم این احساس را نداشته‌ام که خدا را در کلیسا خواهم یافت.»

مقالاتش دربارۀ مسائل اجتماعی و نگاه اخلاقی به دین از او چهره‌ای تابناک و استثنایی ساخت. او در این اثر تصویری استثنایی از دین در سلوک شخصی یک عارف ارائه داده است. 

 

جاذبه و رحمت، نشر نی

در تشریح و معرفی این اثر نمی‌توان سراغ یک کلمۀ خاص رفت. کتاب حاضر عصاره‌ای است از جان کلام و تفکر سیمون وی، آنجا که فلسفه، علوم اجتماعی، اخلاق و سیاست با هم تلاقی می‌کنند. اما این کتاب بیش از همه به خاطر تصویر درخشان و قابل لمسی که از ماهیت کاستی‌ناپذیر رنج ارائه شده، ماندگار است.

سیمون وی، نشر ماهی

در كتاب حاضر زندگی، آثار و اندیشه‌های سیمون وی، نویسنده و نظریه‌پرداز سیاسی فرانسه در قرن بیستم معرفی می‌شود. موضوع نوشته‌های او عبارت‌ است از: مسائلی چون نظریۀ كوانتوم، سیاست خارجی فرانسه، نهضت سندیكالیست انقلابی، تمدن از بین رفتۀ كاتارها، ریشه‌های آزادی و ستم، و تامل دربارۀ «ایلیاد». 

زندگی‌نامه و آثار هانا آرنت 

هیچ‌کس به اندازۀ هانا آرنت (۱۴ اکتبر 1906 - ۴ دسامبر ۱۹۷۵) برای فهم بشر از وضعیتی که در آن می‌زید تلاش نکرده است، او از جمله فیلسوفانی است که انسان را در وضعیت پیش آمده و شرایطی که در آن زندگی می‌کند حامل نقش و اثرگذاری معرفی می‌کند و تلاش می‌کند وضعیت‌های پیچیدۀ سیاسی را برای خوانندگانش بشکافد. 

هانا آرنت از کودکی به واسطۀ تمایلات سوسیال دموکرات مادر یهودی غیرمذهبی‌اش اندیشیدن را آموخت. در دهۀ‌ ۲۰ وارد دانشگاه شد و به واسطۀ هوش و درایتش مورد توجه غول‌های فلسفی آن روزگار قرار گرفت. عاشق و شیدای استادش مارتین هایدگر شد، اما تاهل و خانواده داشتن هایدگر سبب شد که او خیلی زود به این نتیجه برسد که در این رابطه پایان خوشی انتظارش را نمی‌کشد. برای همین هم راهش را از هایدگر جدا کرد، سال ۱۹۲۹ از رسالۀ دکتری خود زیر نظر کارل یاسپرس دفاع کرد، یاسپرس و هایدگر دو قطب مخالف بودند و یاسپرس به دلیل تمایلات نازیستی منتقد سرسخت هایدگر بود. آرنت در همان روزها که داشت پا به دنیای آکادمی می‌گذاشت با ظهور هیتلر در وضعیت بغرنجی قرار گرفت و خیلی زود بازداشت شد و پس از آزادی به پاریس گریخت. در پاریس تحت اشغال نازی‌ها بازداشت شد و زمانی که فاصله‌ای تا انتقال به کوره‌های آدم‌سوزی نداشت دوباره موفق به فرار شد. سال ۱۹۴۱ به آمریکا گریخت و تا پایان عمر در نیویورک ماند. 

اولین کتابش را با عنوان «خاستگاه‌های تمامیت‌خواهی» نوشت و از آن پس تک‌تک آثارش حول مقولۀ شر و تمامیت‌خواهی قدرتمندان چه در دین و چه در حاکمیت به گنجینۀ اندیشه و فلسفه چیزی افزود که وجدان بشری را تکان می‌داد. بسیاری از آثار آرنت به فارسی ترجمه شده‌اند، از جمله:

 

آیشمن در اورشلیم: گزارشی در باب ابتذال شر، نشر برج 

سوال ساده و در عین‌حال بی‌اندازه دشوار است. آیا می‌شود شرارت کرد بی‌آنکه شرور بود؟ پاسخ به این پرسش در یکی از بحث‌برانگیزترین کتاب‌های بررسی تاریخ شرارت  منتشر شده است؛ در «آیشمن در اورشلیم». آرنت در پی یافتن پرسش به این سوال از سوی مجلۀ نیویورکر به عنوان روزنامه‌نگار راهی اورشلیم شد و گزارشی از این منظر از دادگاه آیشمن برای مجلۀ نیوورکر نوشت. بیش از پنجاه سال از انتشار «آیشمن در اورشلیم» می‌گذرد و این گزارش همچنان جنجالی‌ترین اثر هانا آرنت به‌شمار می‌رود. آرنت می‌گوید ما ترجیح می‌دهیم از هیولایی برخاسته از ظلمت شکست بخوریم تا از یک انسان معمولی، چون به این‌ ترتیب خودمان را کمتر مقصر می‌دانیم.

توتالیتاریسم، نشر کتاب پارسه

بسیاری معتقدند هانا آرنت در کتاب توتالیتاریسم با رژیم‌های تمامیت‌خواهی همچون نازیسم، فاشیسم و استالینیسم حسابش را یک سره کرده است. او  با روش پدیدارشناسی ریشه‌های این پدیده‌ها را تحلیل کرده است. برای نویسنده‌ای که نیمی از جوانی‌اش را در یکی از پرحادثه‌ترین و خون‌بارترین دوره‌های تاریخ بشر گذرانده رسیدن به چنین بینشی عجیب نیست، اما برای خوانندگانش گوهری است ناب. 

اندیشیدن و ملاحظات اخلاقی، نشر نی

بی‌شک این کتاب برآمده از همان منظومۀ فکری است که در نوشتن «آيشمن در اورشلیم» به کار رفته است، شرارت از سر نادانی و نفهمی و اینکه اینگونه از شرارت در بسیاری از مواقع خونبارتر است، چرا که شرور به میزان ویرانی عملش واقف نیست. 

آرنت می‌‌نویسد: «واقعیت اسفبار این است که بخش بزرگ بدی‌ها را کسانی مرتکب می‌شوند که هرگز تصمیم به بد بودن یا خوب بودن نمی‌گیرند…، آن‌ها که توانایی اندیشیدن ندارند.»

عشق و آگوستین قدیس، نشر بیدگل

کتاب عشق و آگوستین قدیس نسخۀ بازنگری‌شدۀ رسالۀ دکتری هانا آرنت است که زیر نظر مارتین هایدگر و کارل یاسپرس نوشته شده است. آرنت در این اثر، تحت تأثیر شیوۀ فلسفه‌ورزی استادانش، تفسیری اگزیستانسیال از دیدگاه آگوستین دربارۀ عشق به دست می‌دهد: عشق به مثابۀ نحوه‌ای از «در جهان بودن». او از دو انگارۀ آگوستینیِ عشق بهره می‌گیرد: کوپیدیتاس و کاریتاس، که اولی عشقی تملک‌جویانه است و دومی عشقی عاری از خودخواهی. این دو از نگاه آرنت دو نحوۀ متفاوت از «در جهان بودن»اند؛ یکی گرفتاری در بند دنیا و دیگری آزادی از هر آنچه رنگ تعلق می‌پذیرد.

بحران‌های جمهوری، نشر فرهنگ جاوید 

نگاه تیزبین و گاه بی‌رحم هانا آرنت در مقام فیلسوفی سیاسی در این کتاب بحران را هم در درون ساختار دولت می‌جوید و هم در میان شهروندان و هم به کاستی‌های نظری علوم و فلسفۀ سیاسی نظر دارد که باید از پس تحلیل و فهم چنین بحران‌هایی برآیند. اما آرنت فقط به نقد دولت و شهروندان و مفاهیم علوم سیاسی نمی‌پردازد ، بلکه می‌کوشد نشان دهد که سویه‌های بحران‌زا در دولت و شهروندان چگونه می‌توانستند چنین نباشند و می‌کوشد صورت‌بندی‌های جدیدی از برخی مفاهیم بسیار پایه‌ای سیاست ارائه دهد که از آن طریق علوم و فلسفه سیاسی را به نقد و تحلیل تواناتر کند.

دربارۀ زندگی و آثار آین رند: فیلسوف عینیت‌گرا 

آین رند (2 فوریه 1905 – 6 مارس 1982)، این فیلسوف آمریکایی متولد روسیه هنوز هم اهالی فلسفه را مبهوت خود می‌کند، او بود که اولین‌بار گفت باید تعارف را کنار گذاشت و پذیرفت که خوادخواهی خود یک فضیلت است. این رند پای فضائل اخلاقی و قواعد تازۀ اخلاقی را به فلسفه باز کرد و با شکلی از عینیت‌گرایی بسیاری از مفاهیم بنیادین را دچار رعشه و لرزه کرد. 

آین رند «نوع‌دوستی» را شر و «نفرین عالم» می‌نامید.

او نوشت: «انسان برای خاطر خودش وجود دارد، جستجوی رضایت و خوشبختی شخصی برترین هدف اخلاقی او است.»

از آین رند آثار بسیاری به جا مانده است. او نه‌تنها نظریه‌پردازی برجسته که نویسنده‌ای بی‌مثال هم بود:

 

اطلس شانه‌هایش را بالا انداخت، نشر نقد فرهنگ 

یکی از مشهورترین رمان‌های پادآرمانشهری را آین رید نوشته است، به باور بسیاری این رمان از مشهورترین رمان‌های پادآرمانشهری همچون ما و ۱۹۸۴ یک سروگردن بالاتر است. در این رمان با شهری روبرو می‌شویم که از یک روز صبح مردم تصمیم می‌گیرند از پرداخت مالیات و باقی فعالیت‌هایی که به نفع حکومت‌شان است سر باز بزنند و از این مقررات‌ سنگین دولتی شانه خالی کنند، آن‌ها با در اختیار نگذاشتن مهارت‌ها و استعدادهایشان از حکومت فاصله می‌گیرند و صنایع حیاتی را به تعطیلی می‌کشانند. 

کاپیتالیسم آرمان ناشناخته، نشر تمدن علمی

آین رند معتقد است نوع‌دوستی کاذب و دیگرخواهی است که بنیان‌های کاپیتالیسم را مستحکم می‌کند و دلیل فروپاشی انسان در دنیای مدرن همین فضیلت دروغین است. آین رند در این کتاب فلسفه و عینیت‌گرایی خاص خودش را برای مخاطب می‌شکافد و این همان جایی است که او را از جریان اصلی دور نگه می‌دارد، در حالی که اهالی فلسفه یک صدا معتقدند صلح با نوع‌دوستی و دیگری خواهی به دست می‌آید او نشان‌مان می‌دهد که همین دروغ کاذب آدمی را بیچاره کرده است.

درباره زندگی و آثار سیمون دوبووار

سیمون دوبووار (۹ ژانویه ۱۹۰۸- ۱۴ آوریل ۱۹۸۶) فیلسوف و نویسنده و فمنیست سرشناسی که دامنۀ فعالیت‌هایش از ادبیات تا نظریه‌های فمنیستی و اگزیستانسیالیستی گسترده است. او را به حق مادر فمینیسم می‌دانند و فیلسوفی که با نگارش اثر ماندگار «جنس دوم» چراغ راهی برای زنان و ترویج برابری خواهی شد. بسیاری این اثر را مانیفست فمینیسم می‌دانند. دوبووار با اینکه شریک زندگی و یار ژان پل سارتر بود، هرگز زیر سایۀ سنگین او حتی در مکتب اگزیستانسیالیسم هم نرفت. سال ۱۹۴۱ او به عنوان یکی از پیشگامان از ۳۴۳ فعال حوزۀ زنان دعوت کرد تا بیانیه‌ای برای حق بر بدن امضا کنند، این بیانیه با نام مانیفست ۳۴۳ در تاریخ مشهور شد. خانم دوبووار در شروع این مانیفست نوشت: 
«یک میلیون زن هر ساله در فرانسه سقط جنین انجام می‌دهند. محکوم به نهان‌کاری، خود را در شرایط خطرناک قرار می‌دهند، در حالی که این عمل تحت نظارت پزشکی یکی از ساده‌ترین عمل‌ها است. این زنان در حجاب سکوت فرو می‌روند. من اعلام می‌کنم یکی از آنها هستم.»

بسیاری از آثار دوبووار به فارسی ترجمه شده است، هم رمان‌ها و هم آثار فلسفی این زن عصیانگر.

 

جنس دوم، نشر توس

اثری که در دو جلد و هفت قسمت تقسیم شده است. در ستایش این کتاب می‌گویند امکان ندارد زنی این کتاب را بخواند و پس از آن چشم‌هایش را در برابر نابرابری ببندد و تن به سکوت بدهد. سال ۱۹۴۹ انتشار این کتاب غوغایی در جامعۀ فرانسه به پا کرد. کلیسای کاتولیک خواندن این کتاب را برای معتقدانش ممنوع کرد و نویسندگانی همچون آلبر کامو آن را ستایش کردند. می‌گویند در هفتۀ اول انتشار سی هزار نسخه از این کتاب در فرانسه به فروش رفت. 

یک اثر همه جانبه: تاریخ زنان فیلسوف معاصر 

 

تاریخ زنان فیلسوف معاصر، نشر کرگدن

یکی از جدیدترین کتاب‌ها که در ایران و جهان نظر علاقمندان به فلسفه و فیلسوفان زن را جلب کرده است کتاب «تاریخ زنان فیلسوف معاصر» اثر مری الن وایت است. این کتاب با ترجمۀ مریم نصر اصفهانی از سوی نشر کرگدن در ایران هم منتشر شده است.

زندگی، آثار و نظام فکری سیزده فیلسوف زن معاصر در فصل‌های مختلف این کتاب بررسی شده است: ویکتوریا لیدی ولبی، ای. ای. کنستانس جونز، شارلوت پرکینز گیلمن، لو سالومه، مری ویتن کالکینز، ال. سوزان اِستبینگ، ادیت اشتاین، گردا والتر، آین رند، کورنلیا یوحانا دفوخل، هانا آرنت، سیمون دو بووار، سیمون وِی.

کتاب حاضر همین باور را به چالش کشیده است، اینکه آیا فلسفه قلمرو و جولانگاهی برای مردان است!؟ نویسندۀ این کتاب با مرور تاریخ نشان می‌دهد که زنان فیلسوف همچون هم‌تایان مردشان چراغداران فلسفه بوده‌اند.

 

دربارۀ گارگی واچاکناوی  

جهان امروز بیش از گذشته نسبت به اندیشه و تاثیر زنان فیلسوف آگاه شده است. گارگی واچاکناوی سابق بر این یکی از چهره‌های پنهان تاریخ فلسفه بود اما امروز از نقش او در شکل‌گیری قدیمی‌ترین فلسفۀ جهان آگاه شده‌ایم. 

واچاکناوی که در حدود سال‌های 500 تا 800 قبل از مسیح می‌زیست، یکی از بزرگ‌ترین فلاسفۀ هند بود و تاثیر به‌سزایی در فلسفۀ طبیعی از خود به جا گذاشت.