بوف کور: معروف‌ترین اثر صادق هدایت

بوف کور معروف‌ترین اثر صادق هدایت، نویسندۀ نامی و از پیشگامان داستان‌نویسی نوین ایران است. بوف کور یکی از ستایش‌شده‌ترین، مشهورترین و بهترین رمان‌‌های ایرانی است و از بهترین نمونه‌های رمان مدرن در ایران و جهان به شمار می‌رود.

این رمان که با نام صادق هدایت عجین شده از بدو انتشار موضوع بحث‌های فراوانی بوده و تاکنون ده‌ها کتاب راجع به آن تألیف شده است. بوف کور رمان وهمناکی است که در سبک فراواقع‌گرایانه نوشته شده است.

صادق هدایت بوف کور را در پاریس نوشت و از روی نسخۀ دست‌نویس آن پنجاه نسخه کپی تهیه کرد و در هند با قید عبارت «فروش و طبع در ایران ممنوع است» تکثیر کرد. این اثر اولین بار در سال ۱۳۲۱ در ایران به صورت کتاب منتشر شد.

رمان بوف کور از دو بخش تشکیل شده است که ارتباط بین آن‌ها با چند صفحه در پایان بخش یک و در پایان بخش دو برقرار می‌شود. در بخش یک راوی تجربه‌ای غریب و بیشتر روانی با زن اثیری و پیرمرد قوزی (خنزرپنزری) دارد. در بخش دو، او تناسخی مربوط به چند قرن پیش را تجربه می‌کند. بخش یک با آمدن عمویی ناشناخته از هند آغاز می‌شود که راوی (نقاش روی قلمدان) قبلاً او را ندیده است.

هنگامی که او می‌رود تا چیزی را از بالای رف بیاورد از سوراخ هواخور، منظرۀ یگانه و موضوع غیر ارادی همۀ نقاشی‌هایش را می‌بیند – زنی در لباس سیاه، با زیبایی وصف ناپذیر، غریب، آرام و رویایی، در کنار جویی گل نیلوفر کبودی را به پیرمردی در لباس هندی که در طرف دیگر جوی زیر درخت سروی نشسته است تعارف می‌کند.

صادق هدایت آثار ماندگار بسیاری نوشته است. او در سال ۱۳۳۰ و در سن ۴۸ سالگی در پاریس خودکشی کرد و قبل از خودکشی بسیاری از داستان‌های چاپ نشده‌اش را نابود کرد. هدایت در گورستان پرلاشز پاریس به خاک سپرده شد.

سیروس شمیسا در کتاب داستان یک روح نگاهی انداخته است به این رمان مهم.

همسایه‌ها: رمان مهم احمد محمود

احمد محمود در سال ۱۳۱۰ در اهواز متولد شد و در سال ۱۳۸۱ درگذشت. بهترین رمان و معروف‌ترین اثرش همسایه‌هاست که از آثار برجستۀ ادبیات مدرن ایران به حساب می‌آید.

این رمان ایرانی حدود ۵۰۰ صفحه دارد و حوادث آن در خوزستان و از اواخر دهۀ ۱۳۲۰ تا اوایل دهۀ ۱۳۳۰ رخ می‌دهد و درون مایه‌ای اجتماعی دارد.

در این رمان نوجوانی به نام خالد از زندگی خود و همسایه‌هایش در خانه‌ای قدیمی می‌گوید و محیط زندگی‌اش را که آلوده به فقر و سیه‌روزی است توصیف می‌کند؛ از پدرش اوسّا حدّاد می‌گوید که گشایش کار فروبستۀ خود را در چلّه‌نشینی و مطالعۀ اسرار قاسمی می‌جوید و به توصیۀ حاج شیخ علی او را از درس خواندن محروم کرده است؛ از بلور خانم هوسباز می‌گوید که او را با دنیای جسم و جنسیت آشنا می‌کند؛ از امان آقا شوهر بلور خانم می‌گوید که ظاهراً به دلیل ابتلا به بعضی بیماری‌ها عقیم است و مرتب زنش را کتک می‌زند.

همسایه‌ها از معروف‌ترین و پرخواننده‌ترین رمان‌های ادبیات فارسی است. احمد محمود نگارش این رمان را در سال ۱۳۴۵ به پایان رساند با این حال به دلیل مهیا نبودن شرایط تا سال ۱۳۵۳ موفق به انتشار آن نشد.

این کتاب اولین بار در سال ۱۳۵۳ بطور کامل توسط انتشارات امیر‌کبیر به چاپ رسید اما پس از آن به دلایل سیاسی اجازۀ چاپ مجدد نیافت. در سال ۱۳۵۷ پیش از انقلاب به خاطر از بین رفتن سانسور دولتی بار دیگر منتشر شد و تا سال ۱۳۶۰ بارها تجدید چاپ شد و سپس به دلیل وجود صحنه‌هایی که نامناسب تشخیص داده شد توقیف شد. رمان همسایه ها یکی از پرتیراژترین رمان‌های فارسی است.
داستان یک شهر که در سال ۱۳۶۰ منتشر شد در واقع ادامه‌ای بر این رمان است و سرگذشت خالد را در دوران سربازی و پس از آن پی می‌گیرد.

کلیدر: رمان بزرگ محمود دولت‌آبادی

محمود دولت‌آبادی نویسنده، نمایش‌نامه‌نویس، فیلم‌نامه‌نویس و پژوهشگر برجستۀ معاصر ایران است که در ۱۰ مرداد ۱۳۱۹ در خراسان به دنیا آمد. کلیدر برجسته‌ترین رمان او به شمار می‌رود. رمان‌های دولت‌آبادی به زبان‌های گوناگون ترجمه شده است. این نویسنده در آثارش زندگی و رنج روستانشینان را به زیبایی توصیف می‌کند.

محمود دولت‌آبادی رمان ایرانی کلیدر را بین سال‌های ۱۳۵۷ تا ۶۲ نوشت و در آن زندگی یک خانوادۀ کُرد ایرانی را به تصویر کشیده است که مجبور می‌شوند به سبزوار خراسان کوچ کنند. رمان ابتدا در ده جلد و سه هزار صفحه منتشر شد و بعدها بدون تغییر متن در ۵ جلد چاپ شد. زمان و مکان وقوع داستان رمان کلیدر در خراسان و در سال ۱۳۲۵ است.

مارال دختر جوان ایلیاتی به دنبال دستگیری پدر و نامزدش و بعد از مرگ مادرش، بی‌کس و تنها می‌ماند و ناگزیر به چادر عمۀ نادیده‌اش بلقیس که از دیرباز با پدرش کدورت داشته می‌رود. خانوادۀ کَلمیشی کم و بیش پذیرای وی می‌شوند و کم‌کم عضوی از خانواده به‌شمار می‌رود آن‌چنان که وقتی شیرو، دختر کوچک خانواده قصد دارد با معشوقش فرار کند رازش را تنها با او در میان می‌گذارد و با ماه‌درویش می‌گریزد.

در این میان مارال به گل‌محمد (پسر میانی بلقیس) که مردی زن‌دار است دل می‌بازد و البته گل‌محمد نیز نسبت به او بی‌نظر نیست. کمی بعد علی‌اکبر حاج‌پسند، پسرخالۀ گل‌محمد، او را در نقشه‌ای که دارد با خود همراه می‌کند. ماجرا از این قرار است که دایی عاشق و عیارشان مَدیار، عاشق دختری به اسم صوقی از طایفه‌ای دیگر شده است اما خانوادۀ دختر موافق وصلت نیستند؛ بنابراین دایی بنا به رسم رایج در ایلات تصمیم به ربودن دختر می‌گیرد و گل‌محمد و سه تن دیگر نیز با او همراه می‌شوند.

سووشون: رمان مهم سیمین دانشور، نقطۀ عطف تاریخ داستان‌نویسی ایران

سووشون، اثر بزرگ سیمین دانشور، در سال 1348 منتشر شد و آن را معیار و نقطۀ عطفی در ادبیات فارسی و یکی از سه رمان برتر ادبیات ایران دانسته‌اند.

سیمین دانشور در سال ۱۳۰۰ در شیراز به دنیا آمد و در سال ۱۳۹۰ در تهران درگذشت. وی همسر جلال آل احمد بود و هر دو عضو کانون نویسندگان ایران بودند.

سیمین دانشور اولین زن ایرانی بود که به صورت حرفه‌ای به نوشتن داستان پرداخت. سووشون رمانی اجتماعی است و حدوداً ۳۰۰ صفحه دارد. حوادث این رمان در شیراز و نیمۀ دوم ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۱ رخ می‌دهند، البته رمان اشاراتی به گذشته نیز دارد.

درگیرودار جنگ جهانی دوم و ورود نیروهای متفقین به ایران، حاکمی دست نشاندۀ اجنبی بر شیراز حکومت می‌کند. داستان با جشن عروسی دختر حاکم آغاز می‌شود که تقریباً تمام افراد سرشناس شهر در آن حضور دارند و با این تمهید، نویسنده شروع به توصیف اجمالی شخصیت‌های رمان می‌کند. سووشون گذشته از آن‌که یکی از پرخواننده‌ترین و بهترین رمان‌‌های ایرانی است، نقطۀ عطفی در شکل‌گیری رمان اجتماعی در ادبیات فارسی به شمار می‌رود.

خانه ادریسیها: مطرح‌ترین رمانِ غزاله علیزاده

غزاله علیزاده یکی از نویسنده‌های مطرح ایرانی بود و رمان خانهٔ ادریسیها یکی از برجسته‌ترین آثار اوست. این نویسنده کار ادبی‌اش را از سال 1340 و با انتشار داستان‌های کوتاه شروع کرد و متأسفانه در 47 سالگی از دنیا رفت. 

خانهٔ ادریسیها روایت یک خانه و چهار نفر ساکن آن است. این خانه در شهری به نام عشق‌آباد قرار دارد. معروف‌ترین ساکن این خانه زلیخا است که به نام مادربزرگ یا خانم ادریسیها با او آشنا خواهید شد.

ساکنین این خانه همگی خود را در خانه حبس کرده‌اند و در وجودشان کسالت، رخوت و روزمرگی موج می‌زند. زنان این خانه قربانی مردسالاری‌اند و همیشه در حال مرور خاطرات‌شان. پس از مدتی اما همه‌چیز تغییر می‌کند و ساکنین آن مجبور می‌شوند با مهمانان ناخوانده‌ای که سعی دارند حق ستمدیدگان را باز پس بگیرند، روبه‌رو شوند. این کتاب سه سال پس از مرگ غزاله علیزاده جایزهٔ بیست‌سال داستان‌نویسی را بُرد.

چراغ‌ها را من خاموش میکنم: پرخواننده‌ترین رمانِ زویا پیرزاد

زویا پیرزاد داستان‌نویس ایرانی در آبادان به دنیا آمد، هم‌اکنون در آلمان زندگی می‌کند و وقایع بیشتر داستان‌هایش نیز در همین شهر زادگاهش می‌گذرد. چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم مطرح‌ترین و پرخواننده‌ترین اثر این نویسنده است که اولین‌بار در سال 1380 به چاپ رسید و وقایع آن در شهر آبادان می‌گذرد.

این کتاب دربارهٔ زندگی چند خانوادهٔ ارمنی است که اغلب کارمند شرکت نفت و ساکن یک مجتمع هستند. شخصیت اصلی داستان زنی خانه‌دار به نام کلاریس است و مشکلات و گرفتاری‌های همیشگی کلاریس سوژهٔ این داستان شده است.

کلاریس همسر و مادری نمونه است ولی روزمرگی‌های زندگی او را می‌آزارد. تا این‌که خانواده‌ای جدید همسایهٔ آن‌ها می‌شوند و همین روال زندگی کلاریس را به‌هم می‌زند. مردِ همسایهٔ کلاریس که همسرش را از دست داده، اصلاً شبیه مردهای دوروبرِ کلاریس نیست؛ این مرد جزئیاتی را می‌بیند که کلاریس به آن‌ها توجه دارد و کلاریس ناخواسته به این مرد دل می‌بازد. پسر کلاریس نیز عاشق دختر چهارده‌ساله و زیبای این مرد می‌شود.

سمفونی مردگان: اثر ماندگارِ عباس معروفی

سمفونی مردگان اولین‌بار در سال 1367 منتشر شد و در سال 2001 برندهٔ جایزهٔ بنیاد انتشارات ادبی فلسفی سورکامپ شد و به زبان‌‌های مختلف نیز ترجمه شد. این کتاب یکی از شناخته‌شده‌ترین رمان‌های ایرانی است. نویسندهٔ آن عباس معروفی روزنامه‌نگار، نمایشنامه‌نویس و شاعر ایرانی است که در سال 1401 در آلمان درگذشت.

سمفونی مردگان به سبک جریان سیال ذهن نوشته شده است و در لایه‌های زیرین آن می‌توانید داستانی مشابه داستانِ معروفِ هابیل و قابیل را پیدا کنید. این کتاب به صورت سمفونیک روایت می‌شود و بخش‌های مختلف داستان از دیدگاه شخصیت‌های مختلف تکرار می‌شود و صداهای متنوعی بخش‌های یکسان داستان را از دید خودشان برایتان تعریف می‌کنند.

تمرکز اصلیِ داستان سمفونی مردگان خانوادهٔ اورخانی و درگیری بین دو پسرِ این خانواده یعنی آیدین و اورهان اورخانی است. داستان در شهر شمالی اردبیل و طی جنگ جهانی دوم و پس از آن یعنی بین سال‌های 1310 تا 1330 رخ می‌دهد و تأثیر هجوم کشورهای روسیه، آلمان‌ و انگلیس در داستان احساس می‌شود.

دایی‌جان ناپلئون: رمانی طنز از ایرج پزشکزاد

کتاب دایی‌جان ناپلئون اثر ایرج پزشکزاد طنزپرداز ایرانی است که او را به‌خاطر خلق همین رمان می‌شناسند. این نویسنده در سال 1305 به دنیا آمد و در 1400 از دنیا رفت. ایرج پزشکزاد کتاب دایی‌جان ناپلئون را براساس داستان عشقِ ناکامِ خودش و ماجراهای خانوادگی‌اش و با تلفیقی از ژانرهای اجتماعی، بلوغ و طنز نوشت.

دایی‌جان ناپلئون روایت تودرتویی از اتفاقاتی است که برای اعضای خانواده و همسایه‌ها می‌افتد. در این داستان، سعید پسری عاشق‌پیشه است که همراه با خانوادهٔ دایی‌اش در باغی بزرگ و چندعمارتی زندگی می‌کند. او در «یک روز گرم تابستان» عاشقِ دختردایی‌اش لیلی می‌شود و تا پایان داستان از این عشق می‌سوزد. شخصیت اصلی این کتاب خودِ دایی‌ جان ناپلئون است که با ساده‌اندیشی دچار توهم توطئۀ انگلیسی‌ها علیه خودش شده است و در ترسی مدام زندگی می‌کند که باعث شکل‌گیری ماجراهای داستان می‌شود.

در سال 1355 ناصر تقوایی مجموعهٔ تلویزیونی دایی‌جان ناپلئون را بر اساس همین رمان ساخت و این کتاب در سال 1996 به زبان انگلیسی و در سال 1981 به زبان روسی ترجمه شد.

چشمهایش: مهم‌ترین رمانِ معاصر

سید مجتبی آقا‌بزرگ علوی ملقب به بزرگ علوی را در کنار صادق هدایت و محمدعلی جمال‌زاده «پدر داستان‌نویسی نوین ایران» می‌دانند و بزرگ علوی یکی از برجسته‌ترین نویسندگان معاصر محسوب می‌شود. چشمهایش یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین آثار اوست که تأثیر زیادی بر سبک داستان‌نویسی نویسندگان مختلف گذاشت. برخی معتقدند ویژگی‌های شخصیت اصلی داستان استاد ماکان بسیار شبیه کمال‌الملک است. درون‌مایۀ این کتاب عاشقانه و کمی سیاسی و یکی از بهترین رمان های عاشقانه ایرانی است و نویسنده سعی کرده رمانش معمایی نیز باشد. 

موضوع اصلی کتاب دربارۀ استاد ماکان نقاش بزرگی‌ست که یکی از مبارزان علیه دیکتاتوری رضاخان بوده است و در تبعید درمی‌گذرد. در میان آثار باقی‌ماندۀ او پرده‌ای است به نام چشمهایش که تصویر زنی است با چشمانی شرربار که گویا رازی را در خود پنهان کرده است. راوی داستان که ناظم مدرسه و برگزارکنندۀ نمایشگاه نقاشی‌های استاد ماکان است کنجکاوی سوزانی دارد که راز این چشمها را دریابد؛ بنابراین سعی می‌کند مدل را بیابد و دربارۀ ارتباطش با استاد از او بپرسد. 

پس از چند سال ناظم به طور تصادفی آن زن را می‌یابد و در خانۀ مجلل او به گفت‌وگو می‌نشینند. فرنگیس به نقل سرگذشت خود می‌پردازد و می‌گوید دختر خانوادۀ متعینی بوده و به‌خاطر زیبایی‌اش توجۀ همۀ مردان به او جلب می‌شده است و جملگی همۀ مردان بازیچۀ او بوده‌اند. تنها در برابر استاد ماکان با مردی استخوان‌دار و فولادین مواجه می‌شود که توجهی به زیبایی او نداشته است. فرنگیس هم سعی می‌کند به هر قیمتی به استاد نزدیک شود اما استاد ماکان هیچ توجهی به عواطف و احساساتش ندارد.

تنگسیر: رنج مردمِ جنوب

صادق چوبک نویسندهٔ برتر ایرانی در کنار بزرگ علوی «پدر داستان‌نویسی نوین ایران» است. او را بیشتر به‌خاطر مجموعه داستان «انتری که لوطی‌اش مُرده بود» می‌شناسند. او در اکثر داستان‌هایش تیره‌روزی مردمی را به تصویر کشیده که اسیر خرافه و نادانی هستند و شخصیت‌هایی را خلق کرده که هر کدام بخشی از این رفتار را بازتاب می‌دهند. 

تنگسیر نخستین رمانِ این نویسنده است که در سال 1342 منتشر شد و فیلم تنگسیر با بازی بهروز وثوقی نیز براساس این رمان ساخته شد. ماجرای رمان تنگسیر در بوشهر می‌گذرد و این رمان براساس واقعیت نوشته شده و همهٔ اساسی ذکر شده در رمان واقعی است و به بیش از 18 زبان ترجمه شده است.

چوبک در تنگسیر داستان ناعدالتی را به تصویر کشیده است. او از زندگی زائرمحمد می‌گوید؛ جوانمرد تنگسیری که زندگی‌ای بسیار ساده دارد. زائرمحمد خانواده‌‌دوست و پاک است اما سرمایه و پول‌هایش را مردم شهرنشین بندر بالا کشیده‌اند و حالا او می‌خواهد هر طور شده از آن‌ها انتقام بگیرد. بنابراین از خانواده‌اش خداحافظی می‌کند و دست به هر کاری می‌زند تا بلکه بتواند به هدفش برسد.

شازده احتجاب: روایت‌های ناگفتهٔ نظام شاهی

هوشنگ گلشیری یکی از مشهورترین و تأثیرگذارترین نویسندگان معاصر ایرانی است که در سال 1316 به دنیا آمد و در 1379 درگذشت. او نوشتن را با رمانِ کوتاه «شازده احتجاب» در اواخر دههٔ 1340 آغاز کرد که با همین کتاب به شهرت رسید و این کتاب را یکی از قوی‌ترین داستان‌های ایرانی می‌دانند.

این رمان روایتی از فروپاشی نظام‌شاهی و پیشامدرن سنت فرهنگی ایران است و شخصیت اصلی آن که «شازده احتجاب» نام دارد، میان توهم و اوهام گرفتار شده و روایتی چند قسمتی از استبداد در زمان زندگی خود و خانواده‌اش می‌گوید. این کتاب به شیوهٔ جریان سیال ذهن نوشته شده و گلشیری آن را خوش‌اقبال‌ترین اثر خود می‌دانست. شازده احتجاب به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی نیز ترجمه شده است.

سرو، سپید، سرخ: داستانی از شخصیت مهم تاریخ ایران

جهانگیر شهلایی یکی از نویسندگان جوان و آینده‌دار ایرانی است که در کتاب سرو، سپید، سرخ روایتی از ذکاءالملک فروغی و نقش سرنوشت‌ساز او در شهریور 1320 و راهکار او برای ممانعت از درغلتیدن ایران به دامان جنگی ناخواسته را به تصویر کشیده است.

این کتاب در بستری داستانی به دغدغه‌های فروغی دربارۀ سرنوشت ایران و پذیرش مسئولیت در آن برهۀ تاریخی می‌پردازد و از منظری شخصی‌تر، واقعه‌ای تاریخی را بررسی می‌کند. شهلایی بنیان‌گذار جایزۀ ادبی پرانتز است که دورۀ اول آن در سال 1402 در زمینۀ رمان‌های گمانه‌زن برگزار شد.

همنوایی شبانه‌ی ارکستر چوب‌ها: داستانی از تبعید

رضا قاسمی نویسنده، آهنگساز و کارگردان تئاتر است. کتاب همنوایی شبانه‌ی ارکستر چوب‌ها اولین رمانِ اوست که در سال 1996 ابتدا در آمریکا منتشر شد و پس از انتشارش در ایران برندهٔ جایزهٔ‌ هوشنگ گلشیری در سال 1380 و بهترین رمانِ سال منتقدین مطلبوعات شد.

داستان این کتاب از دید یک راوی اول شخص روایت می‌شود و دربارهٔ یک روشنفکر ایرانی است که به فرانسه پناهنده‌شده و در اتاق زیر شیروانی ساختمانی در پاریس زندگی می‌کند. تمام اهالی این ساختمان چند ایرانی و چند فرانسوی هستند و همگی تبعید شده‌اند و نویسنده واقعیت و خیال را در این داستان درهم آمیخته و داستان زندگی و رنج‌های این افراد را به تصویر کشیده است.

راهنمای مردن با گیاهان دارویی: درکی قوی از حس‌های مختلف

عطیه عطارزاده شاعر، نویسنده و دانش‌آموختهٔ سینما است که با نوشتن کتاب راهنمای مُردن با گیاهان دارویی به شهرت رسید. او در این کتاب هنرمندانه، شما را به درک حس بیناییِ دختری نابینا وامی‌دارد و سعی کرده است زندگی را با استفاده از قوای حسی به تصویر بکشد. 

این کتاب داستان زندگی دختری هفده‌ساله و نابینا است که اسمش را تا پایان داستان نمی‌فهمید. او با مادرش در خانه گیاهان دارویی را خشک و ترکیب می‌کند و آن دو نفر از همین راه امرارمعاش می‌کنند. این دختر در تاریکی جهان فرو رفته و با کمک قوای حسی دیگرش، به درک جالبی از اشیا و ساختار اطرافش می‌رسد. تا این‌که اتفاقاتی مختلف او را در مسیر متفاوتی از زندگی قرار می‌دهد.

مهمان مامان: یک مهمانی ساده

هوشنگ مرادی کرمانی در کتابِ مشهورش «شما که غریبه نیستید» داستان‌های مجید را خلق کرد و خاطرات دوران کودکی بسیاری از بچه‌های ایران را ساخت. کتاب مهمان مامان اثر بلند دیگری از این نویسنده است که در آن خانواده‌ای ساده و بی‌شیله‌پیله را به تصویر کشیده که وضعیت مالی چندان مناسبی ندارند و در یک خانهٔ بزرگ در کنار هم زندگی می‌کنند. تا این‌که روزی مهمانی عزیز برایشان می‌رسد و همین آغاز داستان‌های جالب و خواندنی مهمان مامان است.

داریوش مهرجویی با اقتباس از این کتاب فیلمی به یادماندنی با بازی گلاب آدینه، پارسا پیروزفر، امین حیایی، نسرین مقانلو و بسیاری از بازیگران مشهور دیگر ساخت. این فیلم در سال 1382 اکران شد و سیمرغ بلورین بهترین فیلم را دریافت کرد.