مطالعۀ کتاب‌های غیردرسی در کنار انجام تکالیف مدرسه تاثیر زیادی بر رشد شخصیت کودکان و نوجوانان دارد. والدین چگونه می‌توانند عادت کتابخوانی را در فرزندانشان پرورش دهند؟ یکی از مهم‌ترین نکاتی که به‌عنوان مادر یا پدر باید در این مسیر به آن توجه داشته باشید، انتخاب کتاب مناسب برای فرزندتان است. کتاب مناسب می‌تواند به کتابخوان شدن فرزند شما کمک شایانی کند.
در این مقاله موارد زیر را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
• چرا بچه‌ها حتماً باید کتاب بخوانند؟
• 14 گام برای کتابخوان کردن بچه‌ها
• تجربیات شما به عنوان مادر و پدر در این زمینه چیست؟
• همه کار کردم اما بی‌فایده بود، آيا من مقصرم؟
نانسی کارلسون پیج، استاد دانشگاه لسلی می‌گوید: «ما می‌خواهیم بچه‌ها را وادار به خواندن کنیم اما با این کار تنها آن‌ها را از مطالعه بیزار می‌کنیم. والدین فقط باید با بچه‌هایشان کتاب بخوانند، همین! اگر با کتاب‌ها طوری رفتار کنیم که انگار جادویی هستند بچه‌ها نیز این را باور میکنند.»
به عبارت دیگر مطالعه برای بچه‌ها باید سرگرم‌کننده و سبک باشد. اگر بچه‌ها از مطالعه و خواندن لذت ببرند آن‌وقت مهارتشان در مطالعه به‌مرور رشد می‌کند. در ادامه راه‌هایی را به شما پیشنهاد می‌دهیم که از طریق آن‌ها می‌توانید کودکانی کتابخوان ترتیب کنید.
چرا بچه‌ها حتماً باید کتاب بخوانند؟
همه باید کتاب بخوانند اما بهتر است کتابخوانی را از سنین کودکی شروع کرد. در این صورت عادت کتابخوانی همیشه با فرد می‌ماند و در او نهادینه می‌شود.
کتاب‌ها منبع آگاهی و اطلاعات هستند و کتابخوانی عادت به اندیشیدن را در کودک شما تقویت می‌کند. مطالعه مراکزی را در مغز فعال می‌کند که سبب افزایش خلاقیت و حس همدردی در انسان می‌شود و وقتی کودک هستیم این تاثیرپذیری بیشتر است. کودکان ذاتاً خلاق هستند و مطالعۀ کتاب‌های علمی و داستانی بال پروازشان می‌شود.
کتابخوانی را از نوزادی شروع کنید. برای فرزند دلبندتان کتاب بخوانید. این کار باعث می‌شود ذهنش بیشتر به‌کار بیفتد و دنیای اطراف را بهتر درک کند. وقتی سواد آموخت وقتش است که خودش شروع به کتاب‌خواندن کند. متناسب با سطح سواد و سن او کتاب‌های متنوع داستانی و غیرداستانی را برایش تهیه کنید و در اختیارش قرار دهید. کتاب‌ها را به عنوان هدایایی برای تشویق او استفاده کنید، مثلاً موقعی که نمرۀ خوبی در درس‌هایش می‌گیرد یا وقتی معلمش از او راضی است یا کار مفیدی در خانه انجام می‌دهد، می‌توانید به او کتاب هدیه دهید.
کودک را از کتاب‌خواندن منع نکنید و این تصور را که خواندن کتاب داستان به درس او ضربه می‌زند کنار بگذارید. به جای آن در برنامۀ روزانه یا هفتگی او ساعت‌هایی را مشخص کنید تا بتواند به جز درس‌های مدرسه چیزهای دیگری هم از کتاب‌ها یاد بگیرد و برای دنیای آینده آماده شود.
وقتی بچه‌ها ببینند که کتاب‌ها فقط مختص به زمان خواب نیستند، بلکه برای یادگیری و کاوش در جهان پرفایده هستند، سفری را برای کشف علایق خود آغاز میکنند. لورن تارشیش معاون ارشد و ویراستار موسسۀ اسکُلاستیک، بزرگ‌ترین ناشر کتاب‌های کودک در دنیا، می‌گوید: «ما می‌توانیم به بچه‌ها کمک کنیم که خواندن را با یادگیری حقایق جذاب شروع کنند و بعد به سراغ کتاب‌هایی بروند که با داستان‌های شگفت‌انگیزشان آن‌ها را متحیر می‌کند یا به خنده‌شان می‌اندازد.»
شاید شما کتاب داستان را مایۀ اتلاف وقت بدانید. باید بگوییم که اصلاً چنین نیست. خواندن داستان ذهن کودک شما را باز می‌کند و از او انسان خلاق‌تر و موفق‌تری می‌سازد.
14 گام برای کتابخوان کردن بچه‌ها
با انجام این مراحل فرزندتان را به مطالعه تشویق کنید. امیدواریم بدین طریق آن‌ها هم مانند شما عاشق کتاب‌خواندن و مطالعه شوند.
1. خودتان کتاب بخوانید
دو صد گفته چون نیم کردار نیست. مهم‌ترین عاملی که کودکان را به کتابخوانی متمایل می‌کند، تماشای مادر و پدرشان در حال مطالعه است. برای داشتن کودکان کتابخوان، اول از هر چیز خودتان کتاب بخوانید.
2. اجازه بدهید کودک هرچه را دوست دارد هرچند بار بخواند
کودکان مشتاق هستند که یک داستان را چند بار بخوانند یا بشنوند و این ممکن است برای شما کلافه‌کننده باشد. شاید یادتان نیاید اما خودتان هم در کودکی به همین شیوه رفتار می‌کردید. دلیل علاقۀ کودکان به شنیدن داستان‌های تکراری این است که با هر بار شنیدن داستان، تصور ذهنی آن‌ها از قصه کامل‌تر و کامل‌تر می‌شود. در سنین بالاتر نیز خواندن مجدد یک کتاب به افزایش سرعت و دقت بچه‌ها کمک می‌کند و باعث افزایش اعتمادبه‌نفس در کودکانی می‌شود که متفاوت یاد می‌گیرند و فکر میکنند. کودک را به هیچ‌وجه از خواندن کتاب‌هایی که به مطالعۀ آن‌ها علاقه دارد منع نکنید حتی اگر آن‌ها را بارها خوانده است، در عوض کتاب‌های متنوع‌تری در اختیارش قرار دهید تا دایرۀ انتخابش گسترده‌تر شود.
نکته: اگر علاقۀ کودک به خواندن کتاب‌های تکراری به شکلی افراطی و از نظر شما عجیب است، با یک روان‌شناس کودک مشورت کنید.
3. همیشه داخل کیف‌تان کتاب داشته باشید
اگر نوبت پزشکی دارید یا هر جای دیگری قرار است همراه با فرزندتان ساعتی منتظر بمانید یک کتاب یا مجلۀ مناسب برای کودک به همراه داشته باشید. با این کار به فرزندتان یاد می‌‌دهید چطور می‌تواند به راحتی از هر فرصتی برای مطالعه استفاده کند و زمان‌های مرده را به زمان‌های سازنده تبدیل کند.
4. با کاوش داستان کنجکاوی و قوۀ تفکر کودک را تحریک کنید
با پرسیدن سؤالاتی در مورد افکار، اعمال یا احساسات شخصیت‌های داستان به بچه‌ها کمک کنید تا هرچه بیشتر در داستان درگیر شوند. مثلا در مورد کتاب «جک و لوبیای سحرآمیز» از فرزندتان بپرسید: «چرا جک فکر می‌کرد خرید لوبیاهای سحرآمیز ایدۀ خوبی است؟ مادرش بعد از فهمیدن قضیه چه احساسی داشت؟» کودک را تشویق کنید تا از طریق تجربیاتی که با هم داشته‌اید با داستان ارتباط برقرار کند. این کار سبب علاقۀ او به کتاب‌ها می‌شود.
5. مطالعه را به عنوان پاداش درنظر بگیرید
فرض کنید کودکتان کار خوبی انجام داده است، مثلاً اتاقش را مرتب کرده یا مشق‌هایش را به‌موقع انجام داده است، از تلویزیون به عنوان جایزه و پاداش استفاده نکنید و خواندن را نیز تبدیل به تنبیه نکنید. به کودک نگویید که اگر 30 دقیقه مطالعه کند آن‌وقت می‌تواند با آی‌پد بازی کند یا به او بستنی خواهید داد، به جایش کتاب و مطالعه را تبدیل به هدیه یا جایزه کنید. خودتان الگوی فرزندتان شوید و زمان آزاد خود را به جای پرسه‌زدن‌های بی‌هدف در شبکه‌های اجتماعی یا تماشای برنامه‌های غیرمفید و تکراری تلویزیون به کتاب‌خواندن بگذرانید.
6.کتاب‌های مختلف را امتحان کنید
به فرزندتان کمک کنید کتاب‌هایی را پیدا کند که خیلی سخت یا خیلی آسان نیستند. درجۀ سختی کتاب باید به‌گونه‌ای باشد که تا حد کمی کودک را به چالش بکشد. در یافتن موضوع مناسب راهنمای آن‌ها باشید اما هرگز خواندن کتابی خاص را به آن‌ها تحمیل نکنید. خواندن کتاب‌های مورد علاقه‌شان آن‌ها را به کتاب‌خواندن ترغیب می‌کند. می‌توانید موقع خرید کتاب از فرزندتان بخواهید چند صفحه از کتاب را بخواند، بعد در مورد این چند صفحه از او سؤال کنید تا ببینید تا چه حد مطلب را درک کرده است. اگر خواندن کلمات و جملات کتاب و بازگویی داستان برایش مشکل است، کتاب دیگری را امتحان کنید.
7.برای یکدیگر کتاب بخوانید
کتابخوانی با صدای بلند همراه با کودک فواید زیادی دارد با این‌حال بیش از 94 درصد از والدین فقط موقع خوابیدن است که کتاب را با صدای بلند برای بچه‌ها می‌خوانند اما می‌توانید مطالعه با صدای بلند را به روال روزانه تبدیل کنید. به نوبت با صدای بلند برای هم کتاب بخوانید. این کار باعث تقویت مهارت خواندن بچه‌ها می‌شود. اگر فرزندان کوچک‌تری هم دارید، فرزند بزرگ‌تر را تشویق کنید تا مسئولیت کتاب‌خواندن برای آن‌ها را برعهده بگیرد.
8.با این روش مطالعه دیگر کار سختی نیست
برخی از کودکان در خواندن مشکل دارند و ممکن است به همین دلیل دست از مطالعه بردارند چون دشواری در خواندن، باعث احساس اضطراب و ناامیدی در آن‌ها می‌شود و یا ممکن است به‌سرعت بی‌حوصله شوند و نتوانند متن‌های طولانی را بخوانند. در این‌صورت متن‌های ساده‌تر و کوتاه‌تری را در اختیار آن‌ها قرار دهید، می‌توانید از عبارات ساده و سپس جملات پیچیده‌تر شروع کنید و به یک پاراگراف و سپس یک صفحه و بعد یک کتاب برسید. در این مسیر همراهشان باشید و در آرامش به آن‌ها بیاموزید.
9.به فرزندتان یک کارت کتابخانه هدیه بدهید
هر خانه‌ای باید کتابخانه‌ای داشته باشد. حق فرزندتان است که از کتاب‌های مناسب سنش در این کتابخانه استفاده کند، اما به شیوه‌ای منظم و زمان‌بندی شده. به شیوۀ مرسوم کتابخانه‌های عمومی، یک کارت کتابخانه برای فرزندتان تهیه کنید و نام کتاب‌هایی را که از کتابخانه‌تان به امانت می‌گیرد بر رویش بنویسید و تاریخی را هم برای برگشت کتاب تعیین کنید. به این شیوه کودک می‌آموزد که هر کتابی را که قرض می‌گیرد حتما باید به صاحبش برگرداند و نیز این‌که برای مطالعۀ کتاب تا ابد وقت ندارد.
همچنین کودک را تشوق کنید تا عضو کتابخانۀ مدرسه‌اش بشود.
10.شعار «هر کودک یک کتابخانۀ شخصی» را جدی بگیرید
از همان ابتدا برای کودکتان یک کتابخانۀ شخصی بسازید و از او بخواهید کتاب‌هایی را که می‌خواند یک‌به‌یک در یک قفسۀ مخصوص در کتابخانه بچیند. مشاهدۀ این که قفسه‌های کتابخانه‌اش به مرور با کتاب‌هایی که خوانده پر می‌شوند به کودک حس غرور و اعتمادبه‌نفس می‌دهد. برای ترغیب بچه‌ها به کتابخوانی، کتاب‌هایی را از ژانرهای مختلف درون کتابخانه‌اش قرار دهید تا بتواند خودش آن‌ها را انتخاب کند.
11.مطالعه را با فعالیت‌های مورد علاقۀ کودک ترکیب کنید
کتابخوانی را با فعالیت‌های مورد علاقۀ کودکتان ترکیب کنید. مثلاً اگر کودک شما عاشق نقاشی‌کشیدن، داستان‌سرایی و ساخت کاردستی و اوریگامی است، به او پیشنهاد دهید که با استفاده از کاغذ و منگنه یک کتاب بسازد و از کودک بخواهید کلمات مورد علاقه‌اش یا جملاتی را که از کتاب‌ها یاد گرفته است داخل آن بنوسید و سپس کلمات را نقاشی کند. کودکان خلاق‌تر می‌توانند مفاهیم را هم نقاشی کنند. در سنین بالاتر کودک می‌تواند داستان خودش را بسازد و در کتاب بنویسد و برای کتابش جلدی را هم طراحی کند. حتماٌ از او بخواهید تا داستانش را برای شما بخواند.
12. بگذارید خودشان انتخاب کنند
بیش از 90 درصد از بچه‌ها از خواندن کتاب‌هایی که خودشان انتخاب میکنند بیشتر لذت می‌برند. سلیقۀ کتابخوانی فرزندتان را کشف کنید. برخی از بچه‌ها کتاب‌های غیرداستانی را ترجیح می‌دهند. ممکن است متوجه شوید فرزندتان با رمان‌ها ارتباط برقرار نمی‌کند اما به تاریخ یا علم علاقه دارد. برخی فقط رمان‌های فانتزی یا مصور را دوست دارند. شاید حتی فرزندتان به کتاب‌های صوتی یا خواندن مجلات آنلاین علاقۀ بیشتری نشان دهد. مهم این است که خواندن را تمرین کند، مهم نیست این مطالعه کجا و چگونه اتفاق می‌افتد. سخت نگیرید.
13. دنبال کتاب‌های چندگانه بگردید
دلیلی دارد که کتاب‌های کودکان به شکل مجموعه تهیه می‌شوند. مجموعه داستان‌ها شخصیت‌های یکسانی را در چند عنوان دنبال میکنند و گاهی این داستان‌ها دنباله‌دار هستند. دنباله‌دار بودن داستان‌ها باعث می‌شود که کودک به‌شدت به خواندن جلد بعدی کتاب مشتاق شود و همین اشتیاق باعث شکل‌گیری عادت مطالعه در او می‌شود. خواندن سری کتاب‌های دنباله‌دار به بچه‌ها کمک می‌کند تا با لحن، شخصیت‌ها و مضامین آشناتر شوند. آشنایی با داستان و شخصیت‌ها باعث می‌شود جلدهای بعدی مجموعه را راحت‌تر درک کنند و بخوانند.
14. اول کتاب بخوانید بعد فیلمش را تماشا کنید
کتاب‌های بسیاری وجود دارند که به فیلم‌ها و انیمیشن‌های محبوبی تبدیل شده‌اند، مثلاً «شیرشاه» یا «چارلی و کارخانۀ شکلات‌سازی». شاید تماشای انیمیشن و فیلم برای بسیاری از کودکان و بزرگسالان وسوسه‌انگیز‌تر از مطالعۀ کتاب باشد، اما شما سعی کنید عادت متفاوتی را در فرزندتان پرورش دهید. به فرزندتان اجازه بدهید که لذت مطالعه را پیش از تماشای فیلم و کارتون حس کند. هروقت کتاب را تمام کرد آن‌وقت می‌تواند فیلم یا انیمیشن آن را هم ببیند. این یک راه عالی برای ایجاد انگیزه در بچه‌هایی است که چندان به کتاب‌خواندن علاقه ندارند.
همه کار کردم اما بی‌فایده بود، آيا من مقصرم؟
در نهایت اگر با تمام این اقدامات فرزندتان چندان به مطالعه پایبند نشد احساس گناه نکنید. کارشناسان نشریۀ اسکلاستیک معتقدند با این‌که والدین و معلمان می‌توانند کارهای زیادی برای تشویق کودکان به مطالعه انجام دهند و الگوی خوبی برای بچه‌ها باشند و منابع خوبی برایشان مهیا کنند، اما هیچکدام تضمینی بر علاقۀ کودک به مطالعه نخواهد بود. اگر فرزندتان علاقه‌ای به مطالعه نشان نمی‌دهد بیش از این به خودتان و او فشار نیاورید و دست کودک را در انتخاب فعالیت مورد علاقه‌اش باز بگذارید اما مانند یک راهنما و پشتیان همیشه در تمامی عرصه‌ها در کنارش حضور داشته باشید.
صبور باشید و سعی کنید کتابخوانی را در عمل به فرزندتان آموزش دهید. باز هم می‌گوییم، کتاب بخوانید تا فرزندتان کتابخوان شود!
داستان‌های تصویری یکی از هوشمندانه‌ترین و بهترین کتاب‌ها برای پرورش عادت کتابخوانی در کودکان و نوجوانان هستند. نمی‌دانید چه کتابی مناسب فرزندتان است؟ فرق بین داستان‌های کمیک یا مصور را نمی‌دانید؟ با تمام این‌ها در مقالهٔ داستان‌های تصویری مناسب کودکان آشنا شوید.
خواندن تجربیات و توصیه‌های دیگر والدینی که در تربیت کودکان کتابخوان موفق بوده‌اند و در پیش‌گرفتن شیوۀ کار آن‌ها، یکی از بهترین روش‌ها برای کتابخوان کردن کودکان است. به یاد داشته باشیم که کتابخوانی را باید از کودکی به یک عادت بدل کرد. اگر شما فرزند کتابخوانی دارید در بخش نظرات برایمان بنویسید که عامل موفقیت شما چه بوده است و چگونه فرزندتان را به کتابخوانی عادت دادید؟
اگر هم فرزندی ندارید اما توصیه‌هایی برای ما دارید، در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. با اشتیاق نظرات شما را خواهیم خواند.
