هوش هیجانی چیست و چه اثری در زندگی ما دارد؟

طبق تعریف سایت سایکولوژی تودی، هوش هیجانی که به آن هوش احساسی یا عاطفی نیز می‌گویند، به توانایی شناسایی و مدیریت احساسات اشاره دارد. به‌طور کلی هوش هیجانی شامل چند مهارت می‌شود: اول این‌که آگاهی هیجانی داشته باشید و بتوانید احساسات‌تان را شناسایی و نام‌گذاری کنید. سپس این‌که بتوانید احساسات‌تان را مهار کنید و آن‌ها را در کارهایی مانند تفکر و حل مسئله به‌کار بگیرید. دیگر این‌که بتوانید احساسات‌تان را مدیریت کنید و در صورت‌لزوم آن‌ها را تنظیم کنید و به دیگران نیز کمک کنید همین کارها را انجام دهند. 

علاقه به آموزش و یادگیری هوش اجتماعی و عاطفی در سال‌های اخیر افزایش یافته است. برنامه‌های یادگیری SEL (اجتماعی و عاطفی) به استانداردهای برنامهٔ درسی بسیاری از مدارس اضافه شده است. هدف از این طرح نه‌تنها بهبود سلامت و رفاه دانش‌آموزان بوده بلکه به آن‌ها در موفقیت تحصیلی کمک می‌کند و جلوی قلدری بسیاری از دانش‌آموزان را می‌گیرد. هوش هیجانی را می‌توان به روش‌های مختلف در زندگی روزمره به کار برد، مثلاً شما با هوش هیجانی می‌توانید:

• انتقادپذیر و مسئولیت‌پذیر شوید؛
• بعد از اشتباه خود را ببخشید و به مسیرتان ادامه دهید؛
• موقع نیاز «نه» بگویید؛
• احساسات خود را با دیگران به اشتراک بگذارید؛
• مشکلات‌تان را به درستی حل کنید؛
• با دیگران همدلی کنید؛
• مهارت‌های شنیداری خود را تقویت کنید؛
• دلیل انجام کارهای‌تان را درک کنید؛
• و دیگران را قضاوت نکنید. 

اول فکر بعد عمل

افرادی که هوش هیجانی بالایی داشته باشند می‌دانند که احساسات می‌تواند قدرتمند اما موقتی باشند. بنابراین هنگامی که یک رویداد احساسی بسیار پربار اتفاق می‌افتد، مثلاً وقتی از دست همکارشان عصبانی می‌شوند، واکنشی هوشمندانه خواهند داشت و سعی می‌کنند احساسات خود را کنترل و آرام کنند و سپس نسبت به اعمال همکارشان واکنش نشان دهند و اصولاً چنین افرادی دربارهٔ همهٔ عوامل پیرامون‌شان منطقی‌تر فکر می‌کنند و بنابراین کمتر پشیمان می‌شوند.

 

خودآگاهی بیشتر

افرادی با هوش هیجانی بالا نه‌تنها در فکر کردن به احساسات دیگران خوب هستند بلکه در درک احساسات خود نیز مهارت دارند. خودآگاهی به چنین افرادی این امکان را می‌دهد که عوامل مختلفی را که به احساسات آن‌ها کمک می‌کند در نظر بگیرند.

 

همدلی

بخش بزرگی از هوش هیجانی به توانایی فکر کردن و همدردی با احساسات دیگران برمی‌گردد. این یعنی کسی که هوش هیجانی بالایی داشته باشد می‌تواند خود را به‌جای شما در موقعیتی مشابه بگذارد و بدین ترتیب احساسات شما را بهتر درک کند. چنین افرادی می‌توانند دیدگاه‌ها، تجربیات و احساسات دیگران را در نظر بگیرند و از این اطلاعات می‌فهمند که افراد چرا بدین شکل عکس‌العمل نشان داده‌اند یا رفتار می‌‌کنند.

سنجش هوش هیجانی

راه‌های مختلفی هست که با کمک آن‌ها می‌توانید هوش هیجانی خود را اندازه بگیرید تا متوجه بشوید سطح هوش هیجانی‌تان در چه حد است. تعدادی آزمون برای ارزیابی هوش هیجانی وجود دارد و چنین آزمون‌هایی به‌طور کلی به دو نوع آزمون خودسنجی و آزمون توانایی تقسیم می‌شود.

آزمون‌های خودسنجی رایج‌ترین آزمون‌ها برای سنجش هوش هیجانی هستند چون ساده‌ترین آزمون‌ها برای انجام دادن و امتیازدهی محسوب می‌شوند. در چنین آزمون‌هایی پاسخ‌دهندگان با رتبه‌بندی رفتارهای خود به سؤالات یا جمله‌ها پاسخ می‌دهند. مثلاً شما می‌توانید اظهار کنید که با جمله‌ای مانند «من اغلب احساس می‌کنم که احساس دیگران را درک می‌کنم» مخالف، تا حدودی مخالف، موافق یا کاملاً موافق هستید یا حتی نظری ندارید و در انتهای آزمون متوجه می‌شوید هوش هیجانی شما در چه سطحی است.

از سوی دیگر آزمون‌های توانایی یعنی افراد به موقعیت‌های مختلف پاسخ دهند و سپس مهارت‌‌هایشان ارزیابی شود. چنین آزمون‌هایی اغلب افراد را ملزم می‌کنند که توانایی‌های خود را نشان دهند. به شما توصیه می‌کنیم اگر می‌خواهید هوش هیجانی خود را تست کنید، تست هوش هیجانی MSCEIT را انجام دهید.

 

نشانه‌ها و مولفه‌های هوش هیجانی

اگر علاقه‌ای به انجام آزمون‌های مختلف ندارید بد نیست که نشانه‌‌های زیر را در خودتان بسنجید تا ببینید هوش هیجانی‌تان در چه سطحی است. برخی از نشانه‌ها و مثال‌های کلیدی هوش هیجانی به شرح زیر است:

• توانایی شناسایی و توصیف احساسات خودتان یا دیگران
• آگاهی از نقاط قوت و محدودیت‌های شخصی
• داشتن اعتمادبه‌نفس و پذیرش خود
• توانایی رها کردن اشتباهات در گذشته
• توانایی پذیرش و تغییر
• حس کنجکاوی قوی به ویژه نسبت به دیگران
• داشتن حس همدلی و توجه به دیگران
• حساس‌بودن نسبت به احساسات دیگران
• قبول اشتباهات و پذیرفتن مسئولیت در قبال آن‌ها
• توانایی مدیریت احساسات در شرایط سخت

طبق نظر محققان هوش هیجانی شامل چهار سطح مختلف از جمله ادراک حسی، توانایی استدلال با کمک احساسات، توانایی درک احساسات و توانایی مدیریت احساسات می‌شود. شما می‌توانید با ارتقای هر کدام از مؤلفه‌های زیر به تقویت هوش هیجانی خود کمک کنید.

ادراک حسی
اولین گام در درک دقیق احساسات است. در بسیاری از موارد این درک شامل درک و فهمیدن علائم غیرکلامی مانند زبان بدن و حالات چهره می‌شود.

استدلال با احساسات
این مرحله شامل استفاده از احساسات برای ارتقای تفکر و فعالیت‌های شناختی می‌شود. احساسات به اولویت‌بندی آنچه که نیاز به توجه و واکنش دارد، کمک می‌کند چون ما به چیزهایی که توجه ما را به خود جلب می‌کند از نظر احساسی واکنش نشان می‌دهیم.

درک عواطف و احساسات
احساساتی که ما درک می‌کنیم می‌توانند دارای معانی گسترده‌ای باشند. اگر کسی احساسات خشمگینانه‌ای را ابراز می‌کند، ناظر باید متوجه علت عصبانیت فرد شود و بتواند معنای آن را تفسیر کند. مثلاً اگر رئيس شما عصبانی است، ممکن است به این معنا باشد که از کار شما ناراضی است یا ممکن است به این دلیل باشد که همان روز صبح جریمه شده باشد یا این‌که با همسر خود دعوا کرده باشد و مسئله اصلاً ربطی به شما نداشته باشد.

مدیریت عواطف
توانایی مدیریت مؤثر احساسات بخش مهمی از هوش هیجانی و بالاترین سطح از احساسات است. تنظیم عواطف و واکنش مناسب و همچنین پاسخ به احساسات دیگران بخش‌های مهمی از مدیریت هوش هیجانی هستند.

روش‌های افزایش هوش هیجانی

درحالی‌که برخی از افراد ممکن است به‌طور طبیعی به مهارت‌های عاطفی و هوش هیجانی دست یابند، برخی شواهد نشان می‌دهد که می‌توانید هوش هیجانی را توسعه و بهبود ببخشید. شما می‌توانید با تقویت هوش هیجانی نه‌تنها در زندگی و روابط خود موفق شوید بلکه موقعیت‌های شغلی بهتری نیز پیدا کنید و در زندگی کاری نیز به موفقیت برسید. داشتن هوش هیجانی از نظر عاطفی نیز مهم است اما چه قدم‌هایی می‌توانید برای بهبود مهارت‌های اجتماعی و عاطفی خود بردارید؟

گوش بدهید

اگر می‌خواهید بفهمید دیگران چه احساسی دارند، اولین قدم توجه‌کردن است. برای گوش‌دادن به آنچه که مردم سعی دارند به شما بگویند ـ چه به‌صورت کلامی یا غیرکلامی ـ وقت بگذارید. زبان بدن می‌تواند معنای متفاوتی داشته باشد پس خواندن زبان بدن را یاد بگیرید. وقتی احساس می‌کنید که شخصی احساس خاصی دارد، عوامل مختلفی را در نظر بگیرید که ممکن است در ایجاد آن احساس نقش داشته باشند. 

 

همدلی کنید

درک احساسات بسیار مهم است، اما شما همچنین باید بتوانید خود را به جای دیگران بگذارید تا دیدگاه آن‌ها را به‌درستی درک کنید. همدلی با افراد دیگر را تمرین کنید. تصور کنید اگر در موقعیت آن‌ها بودید چه احساسی داشتید. چنین فعالیت‌هایی باعث می‌شود بتوانید دیگران را در موقعیت‌های خاص درک کنید و همچنین در بلند مدت موجب توسعهٔ مهارت‌های عاطفی شما می‌شود و در نتیجه روابط عاطفی قوی‌تری ایجاد خواهید کرد. 

 

تأمل کنید

توانایی استدلال با احساسات بخش مهمی از هوش هیجانی است. در نظر بگیرید که چگونه احساسات شما بر تصمیمات و رفتارهای شما تأثیر می‌گذارد. درواقع این سؤال را از خودتان بپرسید که چقدر براساس احساسات‌تان تصمیم می‌گیرید؟ آیا همین باعث می‌شود از تصمیم خود پشیمان بشوید؟ همچنین قبل از انجام کاری این را در نظر بگیرید که دیگران نسبت به اعمال شما چه واکنشی نشان خواهند دارد و نقش احساسات بر تصمیم‌گیری‌هایتان را ارزیابی کنید.

 

معرفی کتاب برای تقویت هوش هیجانی

 

هوش هیجانی اثر دانیل گلمن

همه می‌دانند که ضریب هوشی بالا تضمینی برای رسیدن به موفقیت نیست اما سال‌هاست که محققان به این نتیجه رسیده‌اند که هوش هیجانی دقیقاً تضمینی برای رسیدن موفقیت است. یکی از کتاب‌های پیشگام در زمینهٔ هوش هیجانی و پرفروش‌ترین کتاب نیویورک تایمز و یواِس‌اِی تودی، کتاب «هوش هیجانی» اثر دانیل گلمن است. گولمن در این کتاب درخشان از مرزهای روانشناسی و علوم اعصاب فراتر رفته است و اطلاعات شگفت‌انگیزی دربارهٔ ذهن عقلانی و عاطفی در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است؛ دو ذهنی که دست‌به‌دست هم داده و سرنوشت شما را شکل می‌دهند.

هوش هیجانی در محیط کار اثر مارک کرامر

هوش هیجانی یعنی شما نسبت به احساسات و افکار خود آگاه هستید و می‌دانید چه می‌‌خواهید و چه نمی‌خواهید اما هوش هیجانی چقدر در شغل شما تأثیرگذار خواهد بود؟ مارک کرامر در کتاب «هوش هیجانی در محیط کار» به شما نشان می‌دهد که هوش هیجانی بر اعتبار، اعتماد و همدلی و صد البته رفتار و بازخورد شما تأثیر می‌گذارد و بنابراین ارتباط با همکارهایتان بر اساس هوش هیجانی رقم می‌خورد. هوش هیجانی توانایی شما در مدیریت استرس و تعارض است و بنابراین شما برای آرامش، ارتباط برقرارکردن و ادغام‌شدن با محیط اطراف خود به هوش هیجانی در محیط کار نیاز دارید. با کمک این کتاب می‌توانید هوش هیجانی خود را در شغل خود به کار بگیرید.

هوش هیجانی و روانشناسی تاریک اثر کوین کوپر

آیا با روانشناسی تاریک آشنایی دارید؟ روانشناسی تاریک به شما از روش‌هایی می‌گوید که افراد با کمک آن‌ها بر ذهن شما مسلط می‌شوند یا بر آن تأثیر می‌گذارند و شما را متقاعد می‌سازند و باعث می‌شوند احساس ناامنی کنید. اما کوین کوپر در کتاب «هوش هیجانی و روانشناسی تاریک» به شما توضیح می‌دهد که چطور می‌توانید با کمک هوش هیجانی مهارت‌های اجتماعی خود را تغییر دهید و نگذارید افراد بر روابط، کار یا دوستی شما تأثیر بگذارند. با کمک این کتاب یاد می‌گیرید که چگونه نگذارید کسی ذهن شما را دستکاری کند و دستِ افراد مقابل‌تان را قبل از دیگه دیر بشود بخوانید. با خواندن این کتاب می‌توانید مهارت‌های اجتماعی و زبان بدن خود را تقویت کنید و حرکات بدن‌تان را متعادل کنید تا بتوانید از تعاملات موفق در زندگی‌تان لذت ببرید.

راهنمای به‌کارگیری هوش هیجانی اثر کری گویت

به‌نظرتان خودتان هوش هیجانی‌تان در چه سطحی است؟ فردی منطقی هستید و توانسته‌اید به خودآگاهی برسید و به مغز خود اجازهٔ تفکر منطقی می‌دهید؟ اگر این توانایی را داشتید که مغز متفکر خود را روشن کنید و دیگر بخش‌ها را خاموش کنید آیا می‌توانستید زندگی بهتر و موفق‌تری داشته باشید؟ ربات‌ها دنیا را تسخیر کرده‌اند، دوست داشتید رباتی منطقی باشید یا احساسات را نیز تجربه کنید؟ پاسخ این پرسش‌ها و بسیاری پرسش‌های جالب دیگر در رابطه با هوش هیجانی را در کتاب کری گویت بخوانید.

آیین دوست‌یابی اثر دیل کارنگی

یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های هوش هیجانی بالا، ارتباط اجتماعی درست و مؤثر است. بنابراین اگر بتوانید با دیگران به درستی ارتباط برقرار کنید می‌توانید یکی از مهم‌ترین جنبه‌های هوش هیجانی‌تان را تقویت کنید. کتاب آیین دوست‌یابی یکی از معروف‌ترین کتاب‌های دیل کارنگی است که بیش از 30 میلیون نسخه از آن در سراسر جهان به فروش رفت و تبدیل به یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های تمام دوران شد. با توصیه‌های درست و عملی دیل کارنگی در این کتاب افراد بی‌شماری توانسته‌اند از نردبان موفقیت در زندگی تجاری و شخصی بالا بروند. با کمک این کتاب می‌توانید به دنبال شغل رؤیاهایتان بروید و آن را به‌دست بیاورید، می‌توانید از پس هر کاری که به عهده‌تان می‌گذارند بر بیایید و هر موقعیتی را بپذیرید و هر کاری را انجام دهید.

چه اتفاقی برایت افتاد؟ اثر اپرا وینفری

درواقع اولین تجربیات‌تان، زندگی شما را شکل می‌دهند و بر هوش هیجانی‌تان تأثیر می‌گذارند. اپرا وینفری یکی از موفق‌ترین مجری‌های تلویزیونی آمریکا است که در کودکی زندگی سختی داشته و با همراهی دکتر بروس پری متخصص مغز و تروما کتاب «چه اتفاقی برایت افتاد؟» را نوشت. در این کتاب اپرا از حوادث گذشته‌ٔ زندگی‌اش می‌گوید و توضیح می‌دهد که از تجربه، آسیب‌پذیری ناشی از مواجهه با تروما و ناملایمات را درک می‌کند. او و دکتر پری در این کتاب بر درک، رفتار و افراد تمرکز کرده‌اند و این کتاب به شما امکان می‌دهد گذشته‌تان را درک کنید و مسیری رو به آينده برای خود بگشایید. این کتاب بینش‌های علمی و عاطفی قدرتمندی در مورد الگوهای رفتاری ارائه می‌دهد و نگاه شما به زندگی را تغییر خواهد داد.