فرسودگی شغلی نوعی استرس است که مستقیماً به وضعیت کاری شما مربوط میشود. یعنی ممکن است کار یا شرایط کاریتان باعث فرسودگی جسمانی یا احساسی شما شود. همچنین فرسودگی شغلی میتواند باعث شود که دچار احساس ناتوانی یا پوچی شوید. بنابراین اگر استرس دائمی دارید و یا شغلتان آنقدر به شما استرس وارد کرده که احساس درماندگی و سرخوردگی میکنید، ممکن است دچار فرسودگی شغلی شده باشید.
برخی کارشناسان معتقدند که افسردگی ممکن است باعث ایجاد فرسودگی شغلی شود اما اینطور نیست و فرسودگی شغلی میتواند خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهد. نکتهٔ اصلی اینجاست که این دو مسئله کاملاً از هم متفاوت هستند و نیاز به راهکارها و درمانهای متفاوتی نیز دارند. میتوانید با اطلاع از علائم فرسودگی شغلی و استفاده از چند راهکار ساده، کنترل اوضاع را دوباره به دست بگیرید. با مطالعهی این مطلب یاد خواهید گرفت که چه کاری میتوانید انجام دهید تا دوباره تعادل زندگی خود را به دست آورید. در این مطلب میخوانید:
• علائم و نشانههای فرسودگی شغلی
• تفاوت استرس و فرسودگی شغلی
• مراحل فرسودگی شغلی
• چرا دچار فرسودگی شغلی میشویم؟
• چگونه با فرسودگی شغلی مقابله کنیم؟
فرسودگی شغلی حالتی از احساس ناراحتی عاطفی، جسمی و ذهنی است که در اثر استرس زیاد و طولانیمدت ایجاد میشود. این اتفاق زمانی میافتد که شما بیش از حد تحت فشار هستید، از نظر عاطفی تخلیه میشوید و نمیتوانید به خواستههای دائم خود پاسخ دهید. با ادامه پیدا کردن این استرس، شما در وهلهٔ اول علاقه و انگیزهٔ خود را که از ابتدا باعث شده بود وارد شغل خود شوید را از دست خواهید داد.
فرسودگی شغلی بهرهوری و انرژی شما را کاهش میدهد و باعث میشود بهطور فزایندهای احساس درماندگی، ناامیدی و بدبینی کنید و خیلی سریع از دست اطرافیان خود رنجیدهخاطر شوید. درنهایت ممکن است روزی احساس کنید که دیگر چیزی برای ازدستدادن ندارید. اثرات منفی فرسودگی شغلی به همهٔ زمینههای زندگی از جمله زندگی شخصی و اجتماعی شما نیز سرایت میکند. همچنین فرسودگی شغلی میتواند باعث تغییرات طولانی مدت در بدن شما شود و شما در برابر بیماریهایی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا آسیبپذیر میکند. به دلیل عواقب فراوان آن، مقابله با فرسودگی شغلی بسیار حائز اهمیت است.
ممکن است شما هم در مسیر فرسودگی شغلی افتاده باشید، اگر:
• هر روز برایتان روز بدی است.
• اهمیت دادن به کار یا زندگی بهنظرتان اتلاف وقت و انرژی است.
• همیشه خسته هستید.
• بخش اعظم روز خود را صرف کارهایی میکنید که بهطور کلی بهنظرتان کسلکننده یا طاقتفرسا میرسند.
• احساس میکنید هیچ کدام از کارهایی که انجام میدهید تفاوتی ایجاد نمیکنند یا مورد قدردانی قرار نمیگیرند.
علائم و نشانههای فرسودگی شغلی
بسیاری از ما ممکن است در روزهایی احساس درماندگی داشته باشیم و فشاری بیشازحد را روی خودمان حس کنیم و ممکن است برای بیرون کشیدن خودمان از رختخواب نیاز به عزم هرکول داشته باشیم. بااینحال، اگر بیشتر اوقات چنین احساسهایی دارید، ممکن است که دچار فرسودگی شغلی شده باشید.
فرسودگی شغلی فرآیندی تدریجی است و یک شبه رخ نمیدهد اما ممکن است به یکباره شما را از پا بیندازد. علائم و نشانههای آن در ابتدا آنقدر کوچک هستند که ممکن است حتی متوجهٔ آن نشوید. اما بهتر است حواستان را جمع کنید و همین علائم کوچک اولیه را به عنوان نشانههای هشدار در نظر بگیرید که یعنی چیزی در زندگی شما اشتباه است و باید آن را برطرف کنید. اگر به این علائم توجه کنید و سعی کنید استرس خود را کاهش دهید، میتوانید از یک فروپاشی بزرگ جلوگیری کنید. اما اگر آنها را نادیده بگیرید در نهایت این فرسودگی شغلی است که شما را از پا خواهد انداخت!
• علائم جسمانی فرسودگی شغلی
در بیشتر مواقع احساس خستگی و خالیبودن میکنید.
کاهش ایمنی بدن، بیماریهای مکرر.
سردرد مکرر یا درد عضلانی.
تغییر در اشتها یا عادتهای خواب.
• علائم احساسی فرسودگی شغلی
احساس شکست و شک به خود.
احساس درماندگی و گرفتارشدن و شکستخوردن.
جدایی، احساس تنهایی در دنیا.
از دست دادن انگیزه.
دیدگاه بدبینانه و منفی.
کاهش رضایت و احساس موفقیت.
اگر احساس فرسودگی شغلی داشته باشید احتمالاً از مسئولیتهای خود به مرور کناره خواهید گرفت و همچنین منزوی خواهید شد. سعی خواهید کرد که کارهای خود را به تعویق بیندازید و زمان بیشتری را صرف انجامدادن کارهای معمولی خواهید کرد که قبلاً وقت چندانی از شما نمیگرفت. همچنین شاید به انجام رفتارهای ناسالم مانند مصرف مشروبات الکلی روی بیاورید و یا احساس ناامیدی خود را سر دیگران خالی کنید. ممکن است درنهایت یا دیر سرکار خود حاضر شوید یا اینکه ترجیح بدهید خیلی زود محل کارتان را ترک کنید.
تفاوت استرس و فرسودگی شغلی
فرسودگی شغلی ممکن است نتیجهٔ استرس بیوقفه باشد، اما با استرس بیشازحد یکی نیست! استرس بهطور کلی بهخاطر فشارهای زیادی که از نظر جسمی و ذهنی به شما وارد شود به وجود میآید. بااینحال افرادی که تحت استرس قرار دارند تصور میکنند که اگر بتوانند همهچیز را تحت کنترل داشته باشند، احساس بهتری خواهند داشت.
از سوی دیگر فرسودگی شغلی، در مورد ناکافی بودن است. فرسودگی به معنای احساس پوچی و فرسودگی ذهنی و خالیشدن از انگیزه است که با هیچ نوع مراقبت خاصی احساس بهتری نخواهید کرد. افرادی که فرسودگی شغلی را تجربه میکنند اغلب امیدی به تغییر مثبت در موقعیتهای خود نمیبینند. اگر استرس بیشازحد باعث بشود که احساس کنید در مسئولیتها غرق شدهاید، فرسودگی شغلی احساسی مانند خالیشدن یا خشکشدن را به شما میدهد. همچنین معمولاً افراد وقتی تحت استرس هستند میتوانند آن را احساس کنند و از این مسئله آگاه هستند، درحالیکه فرسودگی شغلی ممکن است نشانههای بزرگ یا بارزی نداشته باشد.
مراحل فرسودگی شغلی
محققان از چندین مدل برای ترسیم علائم فرسودگی شغلی استفاده کردهاند. در یکی از این مدلها که شامل ۱۲ مرحله میشود، با به میل به اثبات خود در یک کار خاص شروع میشود و سپس به سمت رفتارهای ناسالمتر مانند نادیدهگرفتن مراقبت از خود میرود. درنهایت، این مرحله منجر به رسیدن به مراحل بعدی از جمله پوچی و افسردگی میشود. سادهترین مدلی که محققان برای فرسودگی شغلی ارائه کردهاند به پنج مرحله تقسیم میشود:
مرحله اول: این مرحله که به آن مرحلهٔ «ماه عسل» نیز میگویند، دربارهٔ احساس تعهد و تلاش شما است. خواه به تازگی شغل جدیدی پیدا کردهاید، یا در کار خود ترفیع گرفتهاید. این نشان میدهد شما آمادهٔ پذیرش مسئولیتهای جدید هستید و همچنین مشتاق هستید که خودتان را اثبات کنید. در این مرحله شما احساس میکنید بسیار خلاق هستید و بهرهوری و انرژی بالایی نیز دارید.
مرحلهٔ دوم: به این مرحله «شروع استرس» میگویند. وقتی استرس مسئولیتهای جدید تأثیر خود را نشان میدهد، شروع به نادیده گرفتن نیازهای خود و همچنین مراقبت از خود میکنید. کیفیت خواب شما کاهش مییابد، اضطراب همراه با تحریکپذیری، سردرد و خستگی بیشتری برایتان به همراه خواهد داشت. بهرهوری شما کمتر میشود و سختتر میتوانید بر روی انجام کارهایتان تمرکز کنید و همچنین سعی میکنید از تصمیمگیری اجتناب کنید.
مرحلهٔ سوم: به این مرحله «استرس مزمن» میگویند. شما حالا بهطور مداوم خسته هستید و احساس بدبینی یا بیتفاوتی میکنید. شاید در این مرحله با برخی مشکلات و مسائل اجتماعی نیز مواجه شوید. ممکن است از صحبت یا معاشرت با همکاران خود کناره بگیرید یا نسبت به عزیزان خود احساس رنجش کنید و خیلی زود ناراحت شوید. ممکن است انجام کارهایتان را به تعویق بیندازید و حتی از مواد مخدر یا مصرف مشروبات الکلی برای خوددرمانی استفاده کنید یا حتی تمامی مشکلات خود را انکار کنید.
مرحله چهارم: در این مرحله شما دچار «فرسودگی شغلی» شدهاید. نسبت به آینده بدبین هستید و نسبت به مشکلاتی که پیش میآید وسواس پیدا میکنید. سلامت شخصی خود را نادیده میگیرید و این مشکلات با علائم جسمانی مانند مشکلات گوارشی و سردردهای مزمن همراه خواهد بود. گرفتار شک و تردید میشوید و از لحاظ اجتماعی نیز خود را منزوی خواهید کرد.
مرحلهٔ پنجم: در این مرحله که به آن «فرسودگی عادتوار» میگویند، احساس خوب بودن شما به پایینترین سطح ممکن خواهد رسید. شما همیشه غمگین هستید و از نظر روحی و جسمی احساس خستگی مطلق دارید. در این مرحله ممکن است که دچار افسردگی شوید.
چرا دچار فرسودگی شغلی میشویم؟
همانطور که از نام واژه پیداست، منبع اصلی این فرسودگی، کار شماست. بنابراین هر کسی که احساس کند بیش از حد کار میکند و کاری که انجام میدهد کم ارزش است، در معرض فرسودگی شغلی قرار میگیرد. حتی اگر شغل خود را دوست داشته باشید و کارمند سختکوشی باشید ولی نیازهای خود را ندیده گرفته باشید و سالها به تعطیلات نرفته باشید، دچار فرسودگی شغلی خواهید شد.
درست است که مسائل کاری استرسزا یا مسئولیتهای زیاد شما را دچار فرسودگی شغلی خواهند کرد، اما عوامل دیگری مانند سبک زندگی و ویژگیهای شخصیتی شما نیز در این مسئله نقش دارند. در واقع کاری که در زمان استراحت خود انجام میدهید و جهانبینی شما میتواند به اندازهٔ استرسهای کاری طاقتفرسا باشند. شما زمانی که با مسائل زیر مواجه شوید به مرور دچار فرسودگی شغلی خواهید شد:
• حس کنترل کم یا عدم کنترل کافی بر کار یا محیط کار.
• عدم شناخت کافی از کار یا پاداش کم یا نامناسب.
• انتظارات شغلی نامشخص یا خواستههای بیش از حد مدیران یا همکاران.
• انجام کارهای یکنواخت یا بدون چالش.
• کار در یک محیط آشفته یا پرفشار و دستمزد پایین و نامناسب.
• کار بیشازحد بدون زمان کافی برای معاشرت یا استراحت.
• فقدان روابط نزدیک و حمایت.
• برعهده گرفتن مسئولیتهای زیاد بدون کمک کافی از سوی دیگران.
• نخوابیدن کافی.
برخی ویژگیهای شخصیتی مانند تمایل به کمالگرایی، نگاه بدبینانه به خودتان و جهان، نیاز به کنترل محیط اطراف و عدم تمایل به همکاری با دیگران نیز میتوانند شما را دچار فرسودگی شغلی کنند یا این امر را تسریع کنند.
چگونه با فرسودگی شغلی مقابله کنیم
شاید حالا بتوانید علائم فرسودگی شغلی قریب الوقوع را تشخیص دهید یا شاید هم همین الان با این مشکل مواجهاید، تلاش برای غلبه بر خستگی و ادامهدادن مسیر به همین شکل، تنها باعث آسیب روحی و جسمی بیشتر شما خواهد شد! اکنون زمان مکث و تغییر جهتدادن با یادگیری چگونگی کمک به خود برای غلبه بر فرسودگی شغلی رسیده است. میتوانید با کمک راهکارهای زیر با فرسودگی شغلی مقابله کنید.
به افراد دیگر روی آورید
وقتی خسته هستید، مشکلات غیرقابل حل و همه چیز تیرهوتار به نظر میرسد و جمعکردن انرژی برای مراقبت از خودتان هم به نظر دشوار و ناممکن میآید؛ چه رسد به اینکه بخواهید برای کمک به خودتان اقدام کنید. اما شما خیلی بیشتر از آنچه تصور میکنید میتوانید به خودتان کمک کنید. میتوانید برای مقابله با استرس طاقتفرسا و بازگرداندن تعادل به زندگی خودتان گامهای مثبتی بردارید که یکی از مؤثرترین این گامها، ارتباط برقرار کردن با دیگران است.
تماس اجتماعی مانند یک پادزهر طبیعی برای استرس است و صحبت رودررو با یک شنوندهٔ خوب، یکی از سریعترین راهها برای آرام کردن سیستم عصبی و کاهش استرس است. قرار نیست شخصی که با او صحبت میکنید تمام مشکلاتتان را حل کند یا اینکه استرسهای شما را رفع کند، کافیست آن فرد شنوندهٔ خوبی باشد و با دقت به حرفهای شما گوش کند بدون اینکه شما را قضاوت کند. همچنین میتوانید با همکاران خود کمی اجتماعیتر برخورد کنید. ایجاد روابط دوستان با افرادی که با آنها کار میکنید، میتواند شما را از استرس محلکار دور کند.
نوع نگاه خود را به کار کردن تغییر دهید
شاید شغلی دارید که شما را از پا درآورده یا کاری انجام میدهید که بسیار یکنواخت و ناکافی است، مؤثرترین راه برای مبارزه با فرسودگی شغلی این است که کار خود را ترک کنید و به جای آن شغلی را پیدا کنید که انجامدادن آن را دوست داشته باشید. البته برای بسیاری از ما تغییر شغل به دلیل شرایط مالی یا خانوادگی امکانپذیر نیست و بسیاری از ما فقط برای داشتن کاری که میتوانیم با آن خرج خودمان را بدهیم سپاسگزاریم. بااینحال، وضعیت شما هر چه که باشد، باز هم میتوانیم برای بهبود وضعیت ذهنی خود قدمی بردارید.
بنابراین اگر گزینهٔ تغییر شغل برای شما در دسترس نیست، سعی کنید مقداری متفاوت به کار خود نگاه کنید. حتی در برخی از مشاغل پیشپاافتاده هم میتوانید ارزش خاصی بیابید. روی جنبههایی از شغل خود که از آن لذت میبرید تمرکز کنید حتی اگر این جنبهها صحبت کردن با یک همکار هنگام صرف ناهار باشد. تغییر نگرش به شغلتان میتواند به شما کمک کند تا حس کنید دوباره هدف دارید و کنترل اوضاع را به دست گرفتهاید.
میتوانید با مطالعهٔ کتابهای زیر نوع نگرش خود به کار را تغییر دهید.
کار آهسته | کال نیوپورت | حسین حدادینیا | نشر نوین
این روزها یا خود را در قربانگاه موفقیت قربانی میکنیم یا ایده جاهطلبی را به طور کامل رد میکنیم. اما لزومی ندارد که صفر و یک عمل کنیم. راهی برای ایجاد کار معنادار به عنوان بخشی از یک زندگی متعادل وجود دارد و به آن «بهرهوری آهسته» میگویند. کار آهسته اثر کال نیوپورت استاد علوم کامپیوتر است که در ایران با کتاب «کار عمیق» به شهرت رسید. او که در کتاب دیگرش با عنوان «مینیمالیسم دیجیتال» دربارهٔ خطرات تکنولوژی و غرقشدن در این دنیای بیپایان به خوانندگان هشدار داد و دیدگاه بسیاری را تغییر داد. کال نیوپورت این بار در جدیدترین کتابش که سال 2024 منتشر شد، از یک فلسفهٔ پیشگامانه برای رسیدن به دستاوردهای معنادار و درعینحال اجتناب از اضافهکاری سخن گفته است. نیوپورت در این کتاب هم مانند آثار دیگرش، ابتدا به مبانی نظری کار آهسته و بهرهوری میپردازد و بعد نکات کاربردی آن را مطرح میکند. همچنین نویسنده برای توضیح ایدههایش مثالهای زیادی از افراد مختلف میآورد که به درک ابعاد مختلف موضوع کمک میکند.
2,000,000
شغل مورد علاقه | آلن دوباتن | محمدهادی حاجی بیگلو | نشر کتابسرای نیک
کتاب شغل مورد علاقه اثر آلن دوباتن و یکی از کتابهای مؤسسهٔ مدرسهٔ زندگی است. نویسنده در این کتاب این ایده را مطرح کرده است که کار کردن به جای ضرورت، میتواند تبدیل به یک لذت شود. بسیاری از مردم این روزها به جای انتظار دریافت حقوق، توقع دارند که در شغل خود معنا و رضایت را پیدا کنند. اما چرا بسیاری از مردم در شغل خود به دنبال هدف میگردند و در زندگی کاری خود دچار بحران هویت میشوند؟ کتاب شغل مورد علاقه به این سؤال و بسیاری سؤالات دیگر شما در زمینهٔ کار پاسخ خواهد داد. این کتاب طراحی شده است تا به شما کمک کند خودتان را بهتر بشناسید تا بتوانید شغل مناسب خود را پیدا کنید. این کتاب موانع و سردرگمیهایی که در مسیر کاری پیش روی شما قرار دارد را بررسی میکند و به شما نشان میدهد چگونه میتوانید نگرشها و عادات جدید و مؤثری در خودتان ایجاد کنید.
1,570,000
شغلهای چرند و پرند | دیوید گریبر | سیمین فروهر | نشر برج
با خودتان صادق باشید! اگر شغل شما وجود نداشت چه کسی متوجه نبودِ آن میشد؟ به عبارت دیگر، آیا شغلتان تأثیر معناداری بر جهان دارد؟ میلیونها انسان شغل بیهوده دارند و خودشان هم میدانند که در شغلهای «چرندوپرند» گیر افتادهاند. در اوایل قرن بیستم اقتصاددانان پیشبینی کردند فناوری موجب خواهد شد در دنیای مدرن فقط پانزده ساعت در هفته کار کنیم، اما این گفته محقق نشد؛ متوسط ساعت کار در صد سال اخیر افزایش یافته است. اکنون سهچهارم شغلها در جوامع پیشرفته شغلهایی هستند که به نظر نمیآید ارزش خاصی به جامعه اضافه کنند. دیوید گریبر در شغلهای چرندوپرند نشان میدهد چگونه این پدیده رخ داده و بهجای مشارکت در تولید واقعی، کارکردنْ خود به غایتی مقدس تبدیل شده است. چگونه چنین شغلهایی نظام ازهمگسیختهی سرمایهداری را حفظ میکنند و چطور باید از دست این پدیده خلاص شویم.
2,500,000
نُه دروغ دربارهٔ کار | مارکوس باکینگهام و اشلی گودال | بهاره صفوی | نشر هورمزد
هر چیزی که در مورد کارکردن میدانید یا فکر میکنید که میدانید را به فراموشی بسپارید. کتاب نه دروغ دربارۀ کاراثر مارکوس باکینگهام و اشلی گودال است که در این کتاب الهام بخش از دروغهای بزرگ درمورد کارکردن پرده برمیدارند. همۀ اینها فرضیههای اشتباهی هستند که ما هرروز در محل کار با آنها مواجه میشویم. ُنه تا از این باورهای غلط در این کتاب بیان شدهاند. این نه دروغ بزرگ ازجمله انحرافات، فرضیات و تفکرات اشتباه در مورد کار، کارمندان و مدیران را ناامید و سرخورده میکنند. حتماً میدانید که باید در محل کار به بازخورد دریافت کنید؛ یا اینکه فرهنگ سازمان کلید اصلی موفقیت است؛ برنامه ریزی استراتژیک برای هر سازمانی ضروری است؛ شایستگیها و تواناییهای شما باید ارزیابی شده و نقاط ضعفتان تقویت شوند؛ رهبری در سازمان مسئلۀ مهمی است. اینها واقعیتهایی هستند که همه میدانیم. اما خودتان را گول نزنید. همۀ این ها دروغ است. کتاب نه دروغ دربارۀ کار به شما کمک میکند که خود واقعیتان را به مدیر و رهبرتان نشان دهید.
940,000
مشکلات کار کردن | مؤسسه مدرسهٔ زندگی | زهره خلیلی | نشر هنوز
در میان احساسات گوناگونی که به شغل وحرفهمان داریم، حس شکست خوردن از همه رایجتر است. ما شکست خوردهایم چون کمتر از آنچه تصور میکردیم پول درآوردهایم؛ چون در اداره یا سازمانمان از کارهای اصلی کنار گذاشته شدهایم؛ چون خیلی از دوستان و آشنایان ما موفق شدهاند و ما نشدهایم؛ چون طرحهایمان روی کاغذ باقی ماندهاند؛ چون دائم دلشوره داشتهایم و به دلیل فشارهای فراوان کسل و خسته شدهایم. ما معمولاً مشکلات کاریمان را شخصی میکنیم. فکر میکنیم که شکست ما کاملاً به شخصیت و انتخابهای خودمان ربط دارد. اما این کتاب میگوید بزرگترین علت ناکامی شغلی این است که افراد خجالتی، محجوب و متواضع بهطور غریزی نمیخواهند سیستمی را که در آن زندگی میکنیم سرزنش کنند و نباید نقش نیروهای کلان اقتصادی و تاریخی را در اینباره نباید نادیده گرفت.
750,000
• فرسودگی شغلی اغلب باعث میشود که تسلط خود را بر سلامت جسمانی و عاطفی خود از دست بدهید. اما راهکارهایی برای مقابله با فرسودگی شغلی و استرس ناشی از آن وجود دارد.
• فرسودگی شغلی زمانی اتفاق میافتد که احساس خستگی و ناتوانی در برآورده کردن خواستههای دائمی خود کنید.
• فرسودگی شغلی بهرهوری و انرژی شما را کاهش میدهد و منجر به احساس ناتوانی، ناامیدی، بدبینی و رنجش میشود.
• فرسودگی شغلی در طولانیمدت ممکن شما را دچار بیماریهای جسمانی کند یا سیستم ایمنی بدن شما را ضعیف کند.
• اگر هر روز حس میکنید قرار است روز بدی را تجربه کنید، اگر احساس کسالت میکنید یا اینکه حس میکنید به قدر کافی از شما قدردانی نمیشود، دچار فرسودگی شغلی شدهاید.
• فرسودگی شغلی چندین مدل مختلف دارد، از مدلهای ۱۲ مرحلهای گرفته تا مدلهای سادهٔ ۵ مرحلهای که با آگاهی از آنها میتوانید با فرسودگی شغلی مقابله کنید.
فرسودگی شغلی موضوعی مهم و متأسفانه بسیار فراگیر است که نهتنها بر تکتک کارکنان تأثیر میگذارد بلکه میتواند عملکرد کل یک سازمان را تغییر دهد. با شناخت نشانههای فرسودگی شغلی و درک علل زمینهای آن، هم کارکنان و هم کارفرمایان میتوانند گامهایی مؤثر در کاهش اثرات آن بردارند. پرداختن به فرسودگی شغلی و جدی گرفتن آن، باعث بهبود بهرهوری خواهد شد و بر موفقیت بلند مدت سازمان تأثیر خواهد گذاشت.
آیا حس میکنید دچار فرسودگی شغلی شدهاید؟ برای مقابله با آن چه راهکارهایی را امتحان کردهاید یا به ذهنتان میرسد؟