ادبیات علمی تخیلی، شکلی از داستان‌نویسی است که نویسنده در آن علم امروزی یا علمی خیالی مربوط به آینده را دستمایۀ خلق اثر قرار می‌دهد. اولین‌بار یک ناشر آمریکایی در دههٔ 1920 به‌نام «هوگو گرنزبک» دست به انتشار داستان‌های علمی تخیلی زد و این ژانر را رواج داد. انجمن علمی تخیلی جهانی از سال 1953، هر ساله جوایز «هوگو» را به افتخارِ این ناشر به نویسندگان، تدوینگران، تصویرگران و فیلم‌سازان این ژانر اهدا می‌کند. در ادامه با ما همراه شوید تا بیشتر با دنیای داستان‌های علمی-تخیلی آشنا شویم. همچنین در ادامه می‌‌خوانید:
• ژانر علمی تخیلی چیست؟
• تاریخچهٔ مختصر ژانر علمی تخیلی
• معرفی بهترین کتابهای علمی تخیلی
ژانر علمی تخیلی چیست؟
علمی تخیلی یک ژانر مدرن در ادبیات است. گرچه نویسندگان از دوران باستان گاهی اوقات به چنین موضوعاتی در داستان‌های خود می‌پرداختند، اما در داستان‌هایشان چندان به منطقی‌بودن نوشته‌‌هایشان و حتی علمی‌بودن آن توجهی نداشتند. همین ویژگی‌های داستان‌های علمی تخیلی است که آن‌ها را از نوشته‌های گمانه‌زن و سایر ژانرهای فانتزی و ترسناک متمایز می‌کند.
این ژانر به‌طور رسمی از غرب ظهور کرد، جایی که دگرگونی‌های اجتماعی ناشی از انقلاب صنعتی ابتدا نویسندگان و روشنفکران را به تعمیم تأثیرات آیندهٔ فناوری سوق داد. از آغاز قرن بیستم، داستان‌های زیادی حول موضوعات خاصی از جمله سفر به فضا، ربات‌ها، موجودات بیگانه و سفر در زمان نوشته شدند که همگی در ژانر علمی تخیلی جای گرفتند.
نویسندگان داستان‌های علمی تخیلی عموماً سعی داشتند به خوانندگان در مورد آرمان‌شهرها، جهان‌های کاملاً خیالی، بلایای بزرگ و آشفتگی‌های سیاسی هشدار بدهند. نویسندگان این نوع داستان‌ها اغلب به دنبال پیشرفت‌های علمی و فنی جدید هستند تا بتوانند آزادانه تغییرات دنیای مدرن را پیش‌بینی کنند و در این میان خوانندگان خود را شوکه کنند و آن‌ها را از خطرات پیشرفت بی‌رویهٔ فناوری آگاه سازند.
تاریخچهٔ مختصر ژانر علمی تخیلی
اچ.جی ولز را بنیانگذار ژانر علمی تخیلی و احتمالاً بزرگ‌ترین نویسندهٔ این ژانر می‌دانند. ولز شاگرد سرسخت دانشمند بریتانیایی قرن نوزدهم توماس هنری هاکسلی بود که حمایت پرسروصدایش از نظریهٔ تکامل چارلز داروین لقب «بولداگ داروین» را برایش به ارمغان آورد.
حس ترس را نیز اچ. پی لاوکرافت در آثار علمی تخیلی‌اش به تصویر کشید و دنیایی را نشان داد که اگر هر دانشمندی کتابش را بخواند تسلیم جنون خواهد شد. فیلیپ کی. دیک در آثارش که اغلب دستمایهٔ ساخت فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی شدند، معماهای متافیزیکی در مورد هویت، انسانیت و ماهیت واقعیت را به نمایش گذاشت. شاید تلخ‌تر از همه، رمان‌‌های فریبندهٔ اولاف استاپلدون، فیلسوف انگلیسی، است که تمام تاریخ بشر را به‌عنوان حبابی ضعیف و گذرا در جریان سرد کهکشانی فضا و زمان به تصویر کشید.
اما این مری ولستون‌کرافت شلی بود که در سال 1818 با انتشار رمان فرنکشتاین این ژانر را متحول کرد و گام بزرگ بعدی را در تکامل داستان‌های علمی تخیلی برداشت. او با ترکیب ژانر گوتیک و داستان‌های علمی تخیلی، قهرمان داستان خود را به یک دانشمند تبدیل کرد و با کمک دو فناوری پیشرفتهٔ اوایل دههٔ 1800، رمانی ماندگار خلق کرد. این دستکاری استادانه، خوانندگان را با ایجاد احساسی هیجان‌انگیز از ترس و شگفتی غافلگیر کرد و دنیای داستان‌های علمی تخیلی امروز شکل گرفت که نویسندگانی همچون آسیموف آن را ادامه دادند. در ادامه چند کتاب بزرگ و پرطرفدار دنیای علمی تخیلی را به شما معرفی کرده‌ایم.
بهترین کتابهای علمی تخیلی
تلماسه
تلماسه مجموعه‌ای هشت جلدی از فرانک هربرت نویسندهٔ آمریکایی است. اولین جلد این کتاب با عنوان «تلماسه» در سال 1965 منتشر شد و هربرت پس از نوشتن جلد پنجم این کتاب از دنیا رفت و بقیهٔ مجموعه را پسرانش ادامه دادند. این مجموعه را یکی از مهم‌ترین آثار علمی تخیلی جهان می‌دانند و البته یکی از شناخته‌شده‌ترین آن‌ها نیز هست. در سال 2012 خوانندگان تلماسه را به‌عنوان بهترین رمان علمی تخیلی تمام دوران انتخاب کردند. این کتاب همچنین تبدیل به پرفروش‌ترین فیلم تمام دورانِ علمی تخیلی و الهام‌بخش دنیای کتابهای علمی تخیلی شد.
داستان این کتاب در 20000 سال آینده در کهکشان‌هایی می‌گذرد که در دوران فئودالی گیر کرده‌اند، رایانه‌ها به دلایل مذهبی ممنوع هستند و خاندان‌های اشرافی بر کل سیاره‌ها حکومت می‌کنند. داستان کتاب از ابتدا بر سیارهٔ آراکیس تمرکز می‌کند. این سیاره ماده‌ای را در خود جای داده است که به دلیل نادر بودن و داشتنِ قدرت تقویتِ ذهن بسیار مورد تقاضا و باارزش است. داستان کتاب از خاندان آتریدیز شروع می‌شود که امپراتور کنترل آراکیس را برعهدهٔ آن‌ها می‌گذارد. با این‌که لرد آرتریدیز می‌داند این یک تله است اما نمی‌تواند از دستور مستقیم امپراتور سرپیچی کند و درنهایت با رفتن خودش و خانواده‌اش به سیارهٔ آراکیس، جنگی مهیب درمی‌گیرد.
5,500,000
مریخی
اندی وییر در اولین رمان علمی تخیلی خود با نام «مریخی» کلمهٔ علم را به معنای واقعی کلمه وارد داستان‌های علمی تخیلی کرد. او دربارهٔ تمام جزئیات داستانش به خوبی تحقیق کرد و حیات در کرهٔ مریخ را به تصویر کشید. توضیحاتی که او در مورد نحوهٔ کشت سیب‌زمینی با مدفوع انسان و هک‌کردن سیستم پشتیبانی از زندگی در مریخ در این کتاب نشان می‌دهد، همگی واقعی هستند.
این رمان ابتدا در وبلاگ خودِ نویسنده به صورت سریالی منتشر شد و در سال 2014 به‌صورت یک کتاب چاپ شد. داستان این کتاب دربارهٔ یک فضانورد آمریکایی به نام مارک واتنی است که در سال 2035 طی یک مأموریت به‌تنهایی در سیارهٔ مریخ گیر می‌افتد و برای زنده‌ماندن مجبور است دست به هر کاری بزند.
فیلمی با اقتباس از این کتاب به کارگردانی ریدلی اسکات و بازی مت دیمون در اکتبر 2015 اکران شد.
3,500,000
فرنکشتاین
فرنکشتاین رمانی از مری شلی نویسندهٔ انگلیسی است که در سال 1818 به‌صورت ناشناس منتشر شد. نام مِری شلی برای اولین‌بار در ویرایش دوم این کتاب ظاهر شد که در سال 1821 در پاریس به چاپ رسید. شِلی از 18 سالگی شروع به نوشتن این تریلر کلاسیک گوتیک کرده بود و موفق شد در 20 سالگی این رمان را منتشر کند. دو قرن بعد، این کتاب یکی از کتابهای اصلی هر دو ژانر علمی تخیلی و ترسناک شد. رمان فرانکشتاین به موضوعات مهمی مانند ماهیت زندگی و مرگ، جاودانگی و مهندسی ژنتیک می‌پردازد.
فرنکشتاین با عناصر گوتیک و موضوع رمانتیک خود تأثیر قابل‌توجهی بر ادبیات و فرهنگ عامه گذاشت و ژانر کاملی از داستان‌های ترسناک، فیلم‌ها و نمایشنامه با اقتباس از این داستان ساخته شد. این رمان دکتر فرانکشتاین را به عنوان شیطانی بی‌رحم به تصویر می‌کشد که با کمک علم و فناوریِ روز موجودی خلق کرده و حاضر نیست مسئولیت اعمالش را بپذرید.
2,500,000
سه‌گانهٔ بنیاد
آسیموف نویسنده‌ای پرکار بود و داستان‌های کوتاه کلاسیک او مانند «نایت‌فال» یا «آخرین جواب» نظر منتقدان را به خود جلب کرد. مجموعهٔ بنیاد از این نویسنده برای اولین‌بار به‌صورت سریالی از داستان‌ها و رمان‌ها بین سال‌های 1942 تا 1950 منتشر شد. دو کتاب اصلی این مجموعه «بنیاد و امپراتوری» و «بنیاد دوم» به ترتیب در سال‌های 1952 و 1953 به‌صورت کتاب منتشر شدند. این مجموعه جایزهٔ هوگو را برای بهترین داستان سریالی در سال 1966 دریافت کرد. آسیموف بعداً دو جلد جدید با عناوین «لبهٔ بنیاد» و «بنیاد زمین» را به این مجموعه اضافه کرد.
در سری کتابهای بنیاد، آسیموف ظهور و سقوط یک امپراتوری را ترسیم کرده است. بنیاد از روزهای رو به زوال یک امپراتوری کهکشانی در‌آینده آغاز می‌شود و داستان ریاضی‌دانی برجسته به نام هری سلدون است که زندگی‌اش را صرف توسعهٔ نظریه‌ای از روان- تاریخ کرده است؛ شاخه‌ای از ریاضیات که می‌تواند با استفاده از قوانین آماری توده‌‌ای، پیش‌بینی‌های دقیقی برای هزاران سال آینده انجام دهد و سلدون معتقد است که این علم برای نجات بشر از دوران تاریک ضروری است.
2,500,000
دنیای قشنگ نو
دنیای قشنگ نو رمانی دیستوپیایی از آلدوس هاکسلی نویسنده و فیلسوف انگلیسی است که در سال 1931 نوشته شد و در سال 1932 منتشر شد. این رمان عمدتاً در یک دولت جهانی آینده‌نگر شکل گرفته است که شهروندان آن از نظر محیطی در یک سلسله مراتب اجتماعی مبتنی بر هوش مصنوعی زندگی می‌کنند و نویسنده در آن پیشرفت‌های علمی عظیمی در فناوری باروری، یادگیری در خواب و دستکاری روانشناختی را با هم ترکیب کرده است تا جامعه‌ای دیستوپیایی بسازد و قهرمان داستان است که این جامعه را به چالش می‌کشد.
حوادث داستان این کتاب در سال 2540 میلادی رخ می‌دهند. شهروندان این رمان از نظر ژنتیکی اصلاح شده‌اند. در این دنیای قشنگ نو انسان‌ها واقعاً به هر خواسته‌ای که داشته باشند می‌رسند و روان‌شناس‌ها در تلاش هستند تا انسان‌ها متحمل کوچک‌ترین رنج روحی و جسمی نشوند اما این زندگی مرفه به قیمت قربانی‌کردن فرهنگ، خانواده، هنر، دانش و مذهب به دست آمده است. این رمان را اغلب با رمان 1984 جورج اورول مقایسه می‌کنند.
راهنمای کهکشان برای اتواستاپ‌زن‌ها
این کتاب یک مجموعهٔ پنج‌جلدی کمدی علمی تخیلی اثر داگلاس آدامز نویسندهٔ انگلیسی است که با نوشتن همین مجموعه به شهرت رسید. این کتاب ابتدا به صورت یک مجموعهٔ کمدی رادیویی در سال 1978 از رادیو 4 بی‌بی‌سی پخش شد اما بعداً در قالب‌های دیگر از جمله، نمایش، کتابهای مصور و یک سریال تلویزیونی منتشر شد. کتابهای این مجموعه پس از انتشار بسیار پرفروش شدند و تا سال 2005 به بیش از 30 زبان ترجمه شدند.
راهنمای کهکشان برای اتواستاپ‌زن‌ها که اولین کتاب این مجموعه است در نظرسنجی بی‌بی‌سی رتبهٔ چهارم را کسب کرد. این رمان ماجراهای ناگوار آخرین بازماندهٔ زمین آرتور دنت است که پس از تخریب زمین توسط ناوگان وگون‌ها برای ایجاد یک بزرگراه ماورائی کهکشانی، به کمک یکی از اهالی کهکشان نجات می‌یابد. پس از نجاتش، دنت به‌همراه پریفکت کهکشان را کاوش می‌کند و با انسان دیگری به نام تریلیات، زافود و ماروین روبه‌رو می‌شود. دنت به همراه اعضای گروهش، تصمیم می‌گیرد کشف کند که زمین را چه کسی به وجود آورده است و در این میان شما با داستان‌های باورنکردنی دنت همراه می‌شوید.
1,800,000
مترو 2033
مترو 2033 یک رمان داستانی پساآخرالزمانی اثر نویسندهٔ روسی دمیتری گلوخوفسکی است که در سال 2002 منتشر شد. این کتاب دو دنباله با نام‌های مترو 2034 و مترو 2035 دارد. موضوع این کتاب از سال 2013 شروع می‌شود، زمانی که یک جنگ هسته‌ای بازماندگان شهر مسکو را مجبور می‌کند برای زنده ماندن به سیستم زیرزمینی متروی شهر فرار کنند.
حالا سال 2033 است و مردمی که زنده مانده‌اند در پیچ‌وخم تونل‌های زیرزمینی شهر مسکو زندگی می‌کنند. در زیرزمین مردم قبایل مستقلی از هم را در هر ایستگاه مترو شکل داده‌اند، کالاهایشان را با هم مبادله می‌کنند و با یکدیگر می‌جنگند. اما پنهان در تونل‌های بین ایستگاه‌ها، جهش‌یافته‌های گوشتخوار وحشتناکی پنهان شده‌اند که صدایشان مردم را دیوانه می‌کند.
این داستان بعداً دستمایۀ ساخت یک مجموعه بازی ویدیویی قرار گرفت.
6,000,000
سؤالی که در قلب داستان‌های علمی تخیلی جا گرفته است «چه می‌شد اگر؟» است. چه می‌شد اگر بشر به زندگی جاودانه دست می‌یافت؟ چه می‌شد اگر انسان‌ها بالاخره می‌توانستند در سیاره‌های دیگر زندگی کنند و یک اتحاد بزرگ کهکشانی شکل دهند؟
به‌نظر شما چرا ژانر علمی تخیلی تا این اندازه طرفدار پیدا کرده است؟ شما چند کتاب علمی تخیلی خوانده‌اید؟ به نظرتان جای چه کتاب‌‌هایی در فهرست ما خالی است؟
