ژانر اصلی ادبیات چینی شعر است؛ یعنی ادبیات چینی با شعر شروع شد. مردم چین به ترانه‌های عامیانهٔ اولیه‌شان «شی» و «شیه» می‌گفتند و قدیمی‌ترین نمونه‌های شی در مصرع‌های منظم پنج واژه‌ای مربوط به قرن اول قبل از میلاد می‌شود. شی در طول سلسلهٔ هان متبلور شد و تا 1200 سال بعد توسعه یافت.

داستان کوتاه از زمان سلسلهٔ تانگ شروع شد و نویسندگان از آن دوران شروع به نوشتن داستان‌های کوتاه کردند. این داستان‌ها در ابتدا بر وقایع تاریخی یا اتفاقات ماوراءالطبیعی تأکید داشتند. داستان‌نویسی تاریخی غنی‌تر در ادبیات چین دارد اما به‌حالت تخیلی‌تر شروع شد و در بزرگ‌ترین رمان چین‌ «رؤیای تالار سرخ» یا «داستان سنگ» این عناصر مشخص‌تر بودند. این رمان در عین‌حال اتوبیوگرافیک و واقع‌گرایانه و هم‌زمان تخیلی و عرفانی بود و برای چینی‌ها حکم «برادران کارامازوف» در ادبیات روسیه و یا «در جست‌وجوی زمان از دست رفته» برای ادبیات فرانسه را دارد.

رؤیای تالار سرخ | تسانو شوئه چین | اواسط قرن هفدهم

رؤیای تالار سرخ یکی از شاهکارهای کلاسیک ادبیات چین در زمان دورهٔ چینگ به شمار می‌آید. نویسندهٔ این کتاب از خانواده‌ای اشرافی بود که ثروت و منزلت‌شان را از دست داده بودند. گرچه قصه به صورت تخیلی نوشته شده است اما اثری واقع‌گرایانه به حساب می‌آید و نویسنده در آن روابط پیچیده و بینِ نسلی اعضای خانواده‌ای شبیه به خانوادهٔ خود را به تصویر کشیده است. داستان این کتاب حول محور فراز و فرود عشق جوانانه و ازدواج می‌چرخد و وضعیت روانی شخصیت‌های آن، نشانی بر انحطاط و زوال اجتماعی در آن دوران است. 

 

فیلسوفان مهم چین

فلسفهٔ چین باستان شامل یک سنت فکری گسترده و غنی است که هزاران سال و مکاتب فکری مختلفی را دربرمی‌گیرد. چهره‌های کلیدی فلسفهٔ چین کنفوسیوس، لائوتسه و مازی بودند که نقش آن‌ها را نباید در ادبیات چین نادیده گرفت و هرکدام دیدگاه‌های منحصربه‌فردی دربارهٔ اخلاق، سیاست و متافیزیک ارائه کردند. ایده‌های این فیلسوفان نه‌تنها بر فرهنگ چین، بلکه بر جهان نیز تأثیر عمیقی گذاشته است و جنبه‌های مختلف زندگی از حکومت و هماهنگی اجتماعی گرفته تا هنر و ادبیات را شکل داده است. 

کنفوسیوس

کنفوسیوس فیلسوف، نظریه‌پرداز سیاسی و معلم چینی است که در چین باستان زندگی می‌کرد. او در 551 پیش از میلاد در ایالت کوچکی به نام لو به دنیا آمد. کنفوسیوس از کلمهٔ «کونگ فوز» به معنای «استاد بزرگ کونگ» گرفته شده است. آموزه‌های کنفوسیوس اجتماعی بودند و او هرگز ادعایی از بابت مذهب نداشت. او یکی از مشهورترین فیلسوفان چینی است و عمده‌ترین اثرش این بود که هر آنچه از فرزانگان کهن مانده بود گرد هم آورد و بر مبنای آن یک نظام جامع فلسفی را بنیان نهاد.

برای آشنایی بیشتر با آیین‌های کنفوسیوس می‌توانید کتاب زیر را مطالعه کنید.

 

آیین‌های کنفوسیوس، دائو و بودا | دو وی مینک | غلامرضا شیخ‌زین‌الدین |نشر مروارید

کتاب آیین‌های کنفوسیوس، دائو و بودا مجموعه‌ای کامل از آموزه‌های این سه مکتب است. در این کتاب تلاش شده تا زمینه‌های فرهنگی، توسعه تاریخی، انجمن‌ها، مراسم‌ها و اسطوره‌های این مکاتب به مخاطب معرفی شود. آیین دائو که یکی از دو سنت فلسفی عمدهٔ بومی چین بوده است، سنت دیگر آیین کنفوسیوس به حساب می‌آید. همچنین با مطالعهٔ این کتاب با آیین بودا و سرچشمه‌های آن آشنا خواهید شد.

لائوتسه

لائوتسه فیلسوف نیمه افسانه‌ای چین باستان و نویسندهٔ کتاب دائو است، متنی بنیادی در تائوتیسم که با ژوانگزی همراه بود. ژوانگزی یک متن چینی باستانی از اواخر دوره ایالت‌های جنگ‌طلب است که حاوی داستان‌ها و حکایت‌هایی است که ویژگی‌های ایده‌آل یک حکیم تائوئیست را به تصویر می‌کشد. ژوانگزی که به نام نویسندهٔ خود «استاد ژوانگ» نام‌گذاری شده است، یکی از دو متن بنیادی تائوئیسم به همراه دائو ده جینگ است. 

برخی معتقدند او که به عنوان کتابدار سلطنتی دربار ژو در وانگ‌چنگ (لویانگ امروزی) خدمت می‌کرد یک بار با کنفوسیوس ملاقات کرد و بسیار او را تحت‌تأثیر قرار داد و دائو جینگ را یک سال پیش از بازنشستگی‌اش در بیابان‌های وحشی غرب چین نوشت. لائوتسه یکی از شخصیت‌های اصلی فرهنگ چینی است و او را بنیانگذار تائوتیسم می‌دانند. او به عنوان جد سلسلهٔ تانگ در قرن هفتم تا دهم نیز شناخته می‌شد و مورد احترام قرار می‌گرفت و به‌طور مشابه در چین امروزی بسیار مورد احترام است. در برخی از فرقه‌های تائوتیسم، بودیسم چینی، آیین کنفوسیوس و عامیانه چینی بر این باورند که او تبدیل به یک زاهد جاودان شده است.

 

دائو راهی برای تفکر | لائوتسه | ع. پاشایی | نشر چشمه

کتاب دائو راهی برای تفکر اثری معنوی و عرفانی از فیلسوف بزرگ چینی لائوتسه است که حدود قرن پنجم یا ششم قمری نوشته شده است. در این کتاب آموزه‌های لائوتسه را در قالب متونی ساده می‌خوانید که گاهی نیز بسیار به زبان شعر نزدیک هستند. دائو جینگ طریقت زندگی است، یک راه تفکر است و تا با آن آشنایی عمیق نداشته باشیم شناخت فرهنگ و راه‌ورسم چینیان امکان‌پذیر نخواهد بود. کتاب دائو راهی برای تفکر تاکنون ۲۵۰ بار به زبان‌های غربی و عمدتاً به انگلیسی، آلمانی و فرانسوی ترجمه شده است.

دائو راهی برای تفکر بینش عمیقی در مورد زندگی، تعادل و ماهیت هستی ارائه می‌دهد و شما را تشویق می‌کند تا در باورها و رفتارهای خود تأمل کنید. آموزه‌های این کتاب زندگی در لحظهٔ حال را ترویج می‌کند و حس ذهن‌آگاهی و آرامش درونی شما را تقویت خواهد کرد. دائو بر سادگی و زیبایی زندگی بدون ریخت‌وپاش اضافی تأکید می‌کند و می‌تواند الهام‌بخش شما برای انتخاب سبک زندگی مینیمالیست باشد. درک دائو باعث می‌شود بیشتر با فلسفه، فرهنگ و ادبیات چینی آشنا شوید و این کتاب متفکران، هنرمندان و رهبران معنوی بی‌شماری را تحت‌تأثیر قرار داده است.

ادبیات چین در قرن بیستم

در آغاز قرن بیستم، جنبش مدرن‌سازی و غربی‌کردن ادبیات چین بسیار محبوب شد. زبان کلاسیک رسمی این کشور، که در آن زمان فقط در متون نوشتاری باقی مانده بود، با زبان گفتاری بومی جایگزین شد. متون جدیدی با فرم‌های شعر آزاد و غزل، داستان‌های کوتاه زندگینامه‌ای و فیلم‌نامه‌ها به جای سنت کلاسیک چینی، تحت‌تأثیر مدل‌های غربی نوشته شدند. درحالی‌که ادبیات کلاسیک چینی اغلب به دلیل مهارت و دانش خود ارزشمند بود، ادبیات چینی پس از 1919، عمدتاً از نظر ارتباط اجتماعی و سیاسی ارزیابی می‌شد.

بسیاری از آثار چینی دهه‌های 1920 و 1930 هم مشکلات اجتماعی ملی را آشکار می‌کردند و هم تردید نویسندگان دربارهٔ یافتن راه‌حل‌های مناسب برای این مشکلات را نشان می‌دادند. 

در سال 1942 مائو تسه‌تونگ  سیاستمدار، نظریه‌پرداز مارکسیست و شاعر انقلابی چین، در کتاب «گفت‌وگوهایی در ینان دربارهٔ ادبیات و هنر» خطاب به انقلابیون کمونیست تأکید کرد که هدف ادبیات نه انعکاس بخش تاریک جامعه و نه بیان احساسات خصوصی یا الهامات هنری نویسنده است. او گفت درعوض ادبیات و هنر باید نمونه‌های مثبتی از قهرمانی و ایده‌آلیسم سوسیالیستی ارائه دهند و الهام‌بخش توده‌ها باشند. او همچنین تأکید کرد که ادبیات باید صدای عموم مردم و کارگران، دهقانان و سربازان و نه روشنفکران نخبه باشد. 

در دورهٔ انقلاب فرهنگی (1966 – 1976) اصل مائو مبنی بر این‌که ادبیات و هنر باید در خدمت مردم باشند و سوسیالیسم را ترویج کنند به‌شدت رعایت شد. با مطالعهٔ کتابی که در ادامه به شما معرفی کرده‌ایم، می‌توانید با مائو تسه‌تونگ آشنا شوید.

 

زندگی خصوصی مائو تسه‌تونگ | لی جی سویی | محمدجواد امیدوارنیا | نشر جهان کتاب

مائو تسه‌تونگ سیاستمدار، نظریه‌پرداز مارکسیست و شاعر چینی بود که جمهوری خلق چین را در سال 1949 با شکست‌دادن نیروهای چیانگ‌کای‌شک رئیس‌جمهور وقت چین بنیان نهاد و تا آخر عمرش در رأس این حکومت باقی ماند. مائو به مارکسیسم و نقش برجسته‌ٔ دهقانان و روستاییان در انقلاب سوسیالیستی ایمان داشت و بر اهمیت فرهنگ به عنوان عنصری تأثیرگذار تأکید می‌کند. مائو را یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های قرن بیستم می‌دانند اما کمتر کسی از زندگی واقعی و شخصیت اصلی او مطلع است.

لی جی سویی پزشک چینی-آمریکایی و پزشک معتمد شخصی مائو تسه‌تونگ بود. دکتر لی ۲۲ سال از اولین سال‌های پیروزی انقلاب تا تأسیس جمهوری خلق چین و درگذشت مائو در کنار او بوده است و در این کتاب با کمک خاطرات و دانسته‌های خود دربارهٔ زندگی خصوصی مائو تسه‌تونگ صحبت کرده است.  

برجسته‌ترین نویسندگان چینی

کاوش در چشم‌انداز وسیع و غنی ادبیات چین و نویسندگان استثنایی آن، نشان می‌دهد که هر کدام چطور بر سنت ادبی هزاره‌ها تأثیر گذاشتند. نویسندگان چینی خوانندگان سراسر جهان را با بینش عمیق خود در شرایط انسانی، جامعه و تاریخ چین مجذوب کرده‌اند. ما در ادامه برخی از مشهورترین و برجسته‌ترین نویسندگان چینی را به همراه خواندنی‌ترین آثارشان به شما معرفی می‌کنیم.

گائو چینگ ژیان

گائو چینگ ژیان رمان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، نقاش، عکاس، کارگردان و مترجم چینی در 1940 به دنیا آمد. او به فرانسه مهاجرت کرد و تابعیت فرانسوی خود را گرفت و در سال 2000 جایزهٔ نوبل ادبیات را برای نوشتن «آثاری با اعتبار جهانی، بینش‌های تلخ و نبوغ زبانی» خود دریافت کرد. او را همچنین به خاطر ترجمهٔ آثار نویسندگان برجسته به‌ویژه ساموئل بکت و یوژن یونسکو می‌شناسند. 

اصل داستان‌های گائو بر ماهیت پوچ‌گرایی و آوانگارد زادگاهش چین استوار است. اثر او با عنوان «سیگنال مطلق» که در سال 1982 منتشر شد نوعی پیشرفت در تئاتر تجربی چین بود. «ایستگاه اتوبوس» و «ساحل دیگر» دو نمایشنامهٔ دیگر او هستند که اجرایشان در چین متوقف شد. او در سال 1987 کشورش را ترک کرد و نمایشنامه‌هایش از جمله «ساحل دیگر» که بر دغدغه‌های جهانی و نه‌تنها چین متمرکز بود به شهرت جهانی رسید. اما نمایشنامهٔ بعدی‌اش با عنوان «تبعید» که در سال 1989 منتشر شد هم دولت را به‌خاطر تصویری که از کشور چین ارائه داده بود و هم جنبش دموکراسی خارج از چین را به‌خاطر نمایش روشنفکران خشمگین کرد. در سال 1997 به این نویسنده تابعیت فرانسه اعطا شد.  

 

خرید قلاب ماهیگیری برای پدربزرگ | گائو چینگ ژیان | مهسا ملک مرزبان | نشر آموت

خرید قلاب ماهیگیری برای پدربزرگ یکی از مهم‌ترین آثار گائو چینگ‌ ژیان است که از 10 داستان کوتاه با موضوعات مختلف تشکیل شده است. نویسنده در هر داستان از یک نوع درون مایه تصویری استفاده کرده است و شیوهٔ روایت او هر چه به پایان کتاب نزدیک می‌شویم، کم‌رنگ‌تر می‌شود. داستان خرید قلاب ماهیگیری برای پدربزرگ دربارهٔ مردی سالخورده است که سال‌هاست ازدواج کرده و با خانواده‌اش زندگی می‌کند. اما روزی در پشت ویترین چشمش به یک قلاب ماهیگیری آلمانی می‌خورد و به یاد دوران کودکی و نوجوانی خودش به همراه پدربزرگش می‌افتد و به یاد می‌آورد که با او به ماهگیری می‌رفته و شما را به دنیای جذاب کودکی خود می‌کشاند.

مو یان

گوان موئه با نام مستعار «مو یان» نویسندهٔ معاصر چینی است که در سال 2012 جایزهٔ نوبل ادبیات را به‌خاطر نوشتن رمان‌های سورئال و انتقادی و همچنین به دلیل «واقع‌گرایی وهم‌آلود آمیخته با داستان‌های عامیانه و تاریخی» دریافت کرد. مو یان در 1955 در شهرستان گائومی به دنیا آمد و در زمان انقلاب فرهنگی چین مدرسه را ترک کرد و در یک کارخانه تولید محصولات نفتی مشغول به کار شد. سپس به انقلاب فرهنگی مشهور به ارتش آزادی‌بخش خلق پیوست و از همان دوران و زمانی که هنوز سرباز بود نوشتن را شروع کرد. 

او برای نوشتن آثارش از تجارت جوانی و زندگی در زادگاهش استفاده می‌کند و موضوعاتی مانند فقر، گرسنگی و تابوها و سختگیری‌های فرهنگی را به تصویر می‌کشد. ذرت سرخ معروف‌ترین اثر او است که در ادامه آن را به شما معرفی می‌کنیم.

 

ذرت سرخ | مو یان | ناصر کوه گیلانی | نشر چشمه

ذرت سرخ مشهورترین اثر مو یان نویسندهٔ چینی است که در سال 1986 منتشر و تبدیل به فیلمی بسیار پرفروش شد که فیلمِ آن برندهٔ جایزهٔ «خرس طلایی» در سال 1988 شد. این رمان تلفیقی از پنج رمان است و از 5 بخش مختلف تشکیل شده است. داستانِ ذرت سرخ حول محور 3 نسل از خانواده‌ی شاندونگ بین سال‌های 1923 و 1976 می‌چرخد و راوی داستان مبارزات خانواده‌اش به عنوان صاحبان کارخانه‌های تقطیر شراب را به تصویر می‌کشد. نویسنده در این رمان همچنین به جزئیات اختلافات مدنی بین گروه‌های متخاصم چینی و رقیب‌های سیاسی در آن دوره می‌پردازد و به از سرگیری روابط دیپلماتیک بین چین و ژاپن در سال 1972 اشاره کرده است.

طاقت زندگی و مرگم نیست | مو یان | سحر قدیمی | نشر ثالث

رمان طاقت زندگی و مرگم نیست اثر دیگری از مو یان نویسندهٔ معروف چینی است. او در این اثر ستوده شده که در بعضی صفحات به رئالیسم جادویی نزدیک می‌شود، داستان یک زمین‌دار را در دوره جنبش اصلاحات ارضی چین روایت می‌کند. او پس از مرگ در هیئت حیوانات مختلف و سرانجام آدمی حلول می‌یابد و جامعه کمونیستی چین را با طنزی دلنشین به سخره می‌گیرد. منتقدین سرشناس، طاقت زندگی و مرگم نیست را تریسترام شندی نوشته لارنس استرن مقایسه کرده‌اند.

بهار پکن

بهار پکن به دورهٔ کوتاه آزادی سیاسی در دورهٔ «بولوان فانژنگ» در جمهوری خلق چین اشاره دارد. این جنبش به عنوان جنبش دیوار دموکراسی در پکن آغاز شد که در سال‌های 1978 و 1979 درست پس از پایان انقلاب فرهنگی چین رخ داد. این نام از بهار پراگ گرفته شده است؛ رویدادی مشابه که در سال 1968 در چکسلواکی رخ داد. 

مرگ مائو تسه‌تونگ در سپتامبر 1976 غم و اندوه بسیاری از مردم چین را به همراه داشت اما برای بسیاری از مردم چین نیز مرگ مائو به معنای برداشته شدن بار سنگینی از روی دوش‌شان بود. سال‌ها بود که خلق‌وخوی واقعی مردم سرکوب شده بود و مرگ مائو و ظهور رهبران میانه‌رو فرصت‌های جدیدی برای بیان عمومی ایجاد کرد.

ادبیات اِسکار یا جنبش مجروحان، یک ژانر در ادبیات چینی است که در اواخر دههٔ 190 بلافاصله پس از مرگ مائو تسه تونگ ظهور کرد. انگیزهٔ اولیهٔ نویسندگانش این بود که به‌طور آزمایشی در آثارشان رنج عمیق دهه‌های قبل را آشکار کنند و هدف این جنبش پاک‌کردن زخم‌هایی بود که مردم دهه 1960 متحمل شدند. در این دوره نویسندگان، روشنفکران و مجریان اجازهٔ انتقاد از دولت و سیاست‌های آن را داشتند. این جرقه موجی را در ادبیات چین برانگیخت که مملو از روایت‌های دردناک در دوران مائو بود. 

بسیاری از داستان‌های این دوران حاوی روایت‌های بسیار ناراحت‌کننده و وحشتناک از زندگی در طول انقلاب فرهنگی بودند. نویسندگان این دوره از آزار و اذیت، محکوم‌کردن، ضرب و شتم و حتی اعدام اعضای خانواده و دوستان خود صحبت کردند. همچنین بسیاری از نویسندگان دربارهٔ زندگی در طول جهش بزرگ به جلو و به‌ويژه قحطی فاجعه‌بار آن دوران صحبت کردند.

خواندنی‌ترین کتاب‌های چینی

همان‌طور که تا به این‌جا متوجه شدید، کشور چین با داشتن تاریخ غنی و فرهنگی پر رنگ، مهد ادبیات و نویسندگانی بزرگ است. آثار ادبی چین منبعی بی‌نظیر از حکمت‌ و فلسفه هستند. ما در این بخش برجسته‌ترین و خواندنی‌ترین کتاب‌های چینی را به شما معرفی می‌کنیم که هر کدام بخشی از فرهنگ و تاریخ پُربار چین را به تصویر می‌کشند و دنیایی جدید از ماجراها و مفاهیم انسانی را پیش‌روی خوانندگان قرار می‌دهند. 

 

خانم چاپستیک | شین ران | الهام صیفی‌کار | نشر دانش‌آفرین

شین ران یکی از مطرح‌ترین نویسندگان معاصر چینی است. رمان خانم چاپستیک، یکی از مشهورترین و خواندنی‌ترین آثار او است که در سال 2007 منتشر شد. این کتاب داستان سرنوشت سه خواهر در روستایی در چین است که سواد چندانی ندارند ولی برای رسیدن به رؤیاهایشان تصمیم می‌گیرند روستا را به مقصد شهر ترک کنند. البته قصد اصلی آن‌ها این است که به سرنوشت مادرشان که همیشه برای پسر نزائیدن مورد سرزنش قرار می‌گرفت دچار نشوند.

در شهر با خیابان‌های شلوغش و جریان تند زندگی و مسائل زندگی مدرن مواجه می‌شود و شما در رمان خانم چاپستیک ماجرای این 3 خواهر در مواجهه با زندگی شهری و دغدغه‌های آن‌ها به عنوان مهاجر را خواهید خواند. نویسنده در خلال داستان گیرایش، تصویر زنده و متفاوتی از جامعهٔ چین امروزی ارائه کرده است و به موضوعاتی مانند زنانگی، پیوندهای خانوادگی و هویت تکیه کرده است. رمان خانم چاپستیک تاکنون جوایز مختلفی دریافت کرده و پرفروش‌ترین کتاب آمازون است.

زیستن | یو هوآ | مهدی غبرائی | نشر ثالث

زیستن رمانی جنجالی، قدرتمند و مهم است که می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین و بهترین آثار ادبیات چین در نظر گرفت. یو هوآ، نویسنده‌ٔ چینی، در این رمان داستان مردی ثروتمند را روایت می‌کند که تمام ثروتش را با خوش‌گذرانی از دست می‌دهد و حالا پشیمان شده و کشاورزی می‌کند. در این بین ناگهان جنگ داخلی چین شروع می‌شود و مرد باید به جنگ برود. او بعد از سال‌ها برمی‌گردد ولی دیگر هیچ‌چیز شبیه گذشته نیست! زیستن رمان بسیار جذاب و زیبایی است که نویسندهٔ آن در کنار داستان قدرتمندش، سال‌ها تاریخ چین را نیز روایت می‌کند. 

روزها، ماه‌ها، سال‌ها | یان لیانکه | محمود گودرزی | نشر هیرمند

روزها، ماه‌ها، سال‌ها رمان زیبا و متفاوتی از یان لیانکه نویسندهٔ معاصر و مطرح چینی و برندهٔ جایزهٔ فرانتس کافکا در 2014 است که به رابطه‌ٔ یک مرد با سگش می‌پردازد. دوستی این مرد و سگش عمیق‌تر از رابطه‌ٔ یک انسان و حیوان است. در واقع مصیبت و رنج آن‌ها را به‌هم پیوند زده و با هم همراه کرده است. رمان در واقع روایت مقاومت است؛ روایت زیستن با وجود رنج‌هایی که هر کدام می‌توانند قاتل زندگی و خوشحالی باشند. کتاب نشان می‌دهد انسان در برابر حوادث مختلف و در برابر رنج‌ها اراده‌ٔ شگفت‌انگیزی دارد و در واقع می‌تواند از هر مصیبت سهمگینی عبور کند و دوباره به جریان پرشور زندگی برگردد. 

برای آشنایی با فرهنگ و ادبیات ژاپن، مقالهٔ بهترین کتاب‌های ادبیات ژاپن را بخوانید.